წმიდა მღვდელმთავარი ამბროსი აღმსარებელი (ხელაია)

  

უწმიდესი და უნეტარესი, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ამბროსი (ერისკაცობაში ბესარიონ ხელაია) დაიბადა 1861 წელს ზუგდიდის მაზრის სოფელ მარტვილში. დაწყებითი განათლება სამეგრელოს სასულიერო სასწავლებელში მიიღო, შემდეგ სწავლობდა თბილისის სასულიერო სემინარიაში. ამ პერიოდში დაოჯახდა, 1887 წელს სოხუმის ეპისკოპოსისგან მღვდლად იკურთხა. მსახურობდა სოხუმში, ახალ ათონსა და ლიხნში. ებრძოდა რუსიფიკატორულ პოლიტიკას აფხაზეთში, პრესაში ილაშქრებდა იმ პირთა წინააღმდეგ, ვინც აფხაზებს ქართველთა სიძულვილს უნერგავდნენ. 1896 წელს დაქვრივდა.

მისი მეუღლე კესარია მერჩულე, მშობიარობას გადაყვა, მამა ამბროსის დარჩა სამი შვილი, რომლებიც გვერდიდან არ მოუშორებია; თან ჰყავდა ყაზანში სწავლისას და გადასახლების დროსაც კი. ასეთი მზრუნველი მამა იყო და შემდგომ... ასეთივე პატრიარქი.

1897 წელს, 36 წლის ასაკში, მამა ამბროსი ყაზანის სასულიერო აკადემიაში ჩაირიცხა. სწავლის დროს ბერად აღიკვეცა. დაწერა დისერტაცია თემაზე: �ქრისტიანობის ბრძოლა ისლამთან საქართველოში�. 1902 წელს არქიმანდრიტის ხარისხში აიყვანეს და ჭელიშის მონასტრის წინამღვრად დაინიშნა.

არქიმანდრიტმა ამბროსიმ დიდად იღვაწა ჭელიშის მონასტრის აღორძინებისთვის. აქ აღმოაჩინა �მოქცევაჲ ქართლისაჲს� ე.წ. ჭელიშური ხელნაწერი, აგრეთვე წმიდა სახარება, შემდგომში �ჭელიშის ოთხთავის� სახელით ცნობილი. აი, ერთი იმდროინდელი ჩანაწერი: �მამა ამბროსი - სულ წელიწადი არ არის, რაც აქ წინამძღვრად გამოამწესეს, მაგრამ ღვთისა და კაცის მოყვარე ადამიანისთვის ეს დროც საკმაო ყოფილა, რომ წრფელი გულით შეეყვარებინა ხალხს. �ღვთის ენა-პირი ასხიაო�, - ამბობდნენ იქაურები. �ჯერ მაგისთანა არავინ მოსულა და არც მაგ დალოცვილისთანა ქადაგება გაგვიგონიაო�.

1904 წელს არქმიანდრიტი ამბროსი თბილისში სინოდური კანტორის წევრად და ფერისცვალების მონასტრის წინამღვრად დაინიშნა. იგი იბრძოდა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენისათვის. ამისთვის  1905 წელს რუსეთში გადაასახლეს, 1908 წელს - ახალი ბრალდება წაუყენეს, თითქოს ეგზარქოს ნიკონის სიკვდილში მიეღოს მონაწილეობა. 1911 წელს გაამართლეს, მაგრამ საქართველოში ჩამოსვლის უფლება მაინც არ მისცეს.

გადის წლები და ყოველი მისი თხოვნა დაბრუნებაზე უპასუხოდ რჩება. ამასობაში საქართველოში ვრცელდება ხმები, რომ ამბროსი ხელაია მატერიალურად კარგად არის უზრუნველყოფილი და უბრალოდ არ უნდა დაბრუნება. ამაზე გულისტკივილით წერს თავის წერილში: �ჩემი ექსორიანი�: �ზოგიერთნი მთვლიან მე ბედნიერად, რომ მოვშორდი საქართველოს და ვითომ მატერიალურად კარგად მოვეწყვე. ამ წერილის დამწერთ ალბათ ჯერ არ გამოუცდიათ მარტოობა სულისა, - არ გამოუცდიათ ის სიმწვავე, რასაც განიცდის სამშობლოდან გადახვეწილი, თუ კი გადაგვარების გზაზე არ არის დამდგარი და გული შესტკივა სამშობლოს მდგომარეობაზე�.

1917 წელს წმიდანი საქართველოში ბრუნდება. მას ჯერ ჭყონდიდის, შემდეგ კი ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტად აკურთხებენ. 1921 წლის 14 ოქტომბერს მიტროპოლიტი ამბროსი სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქად აირჩიეს.

საქართველოს გასაბჭოებიდან რამდენიმე თვეა გასული. ეკლესიის დევნის, ქართული ენის უფლებების შეზღუდვისა და ისტორიული მიწების სხვათა განკარგულებაში გადაცემის გამო იგი აგზავნის დოკუმენტებს ხელისუფლების სხვადასხვა ინსტანციაში - უშედეგოდ. 1922 წელს აგზავნის მოწოდებას გენუის საერთაშორისო კონფერენციაზე. �ერს უგმობენ და ართმევენ მშობლიურ ენას, უბილწავენ ეროვნულ კულტურას, დასასრულს, მას უბღალავენ წმიდათაწმიდას, სარწმუნოებრივ გრძნობას�, - ამბობს კათოლიკოსი მემორანდუმში და ქართველი ერის სახელით საქართველოდან წითელი ჯარის გაყვანასა და რეფერენდუმის მოწყობას ითხოვს.

კონფერენციის ძირითადი მიზანი იყო ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ეკონომიური აღდგენის საშუალებით გამოიძებნა. სინამდვილეში ის მიზნად ისახავდა, დაებრუნებინა ნედლეულით მდიდარი რუსეთი საერთაშორისო ბაზარზე, ასევე საბჭოთა რუსეთის მთვრობისთვის მოეთხოვა მეფის რუსეთის ვალები. ამიტომ საქართველოს გამო ისინი რუსეთს არ დაუპირისპირდნენ. პატრიარქის მიმართვა პოლიტიკური რეაგირების გარეშე დარჩა. გაძიერდა მისი დევნა.

კათოლიკოს-პატრიარქსა და საკათალიკოსო საბჭოს 9 წევრს აპატიმრებენ. ბრალდება ოთხია: კონფერენციისადმი მემორანდუმის გაგზავნა, ეკლესია-მონასტრებში დაცული საგანძურის გადამალვა, საეკლესიო ქონების სააღრიცხვო წიგნების არასწორი წარმოება და სამხედრო ტაძრის (რომელიც დღევანდელი მთავრობის სასახლის ტერიტორიაზე იყო) კომკავშირისადმი გადაცემის პროცედურაში საპატრიარქოს წამომადგენლის გამოუცხადებლობა.

გთავაზობთ რამდენიმე ამონაწერს სასამართლო სხდომების ოქმებიდან:

თავმჯდომარე: მემორანდუმში ნათქვამი გაქვთ, რომ ქართველ წყალს ართმევენ მიწა-წყალს და ურიგებენ სხვა ერებს. დამისახელეთ, რა წაართვეს ხალხს და ვის რა გადასცეს!

ამბროსი: არამც თუ მიწა-წყალი, ხალხიც გადაცემულია სხვა ერებზე. ეს დამტკიცდება მაშინ, როცა მოიტანთ საქართველოს რუქას. თუ ასეთი გზით დამტკიცება და სასამართლოს შეხედულებით საჭირო არ არის - მაშინ გავჩუმდები.

პროკურორი ოკუჯავა: დამისახელეთ, რომელი საბუთის ძალით წაერთვა საქართველოს დამოუკიდებლობა?

ამბროსი: ინტერვენციით.

პროკურორი მაჭავარიანი: რელიგიურია, თუ როგორი თქვენ მიერ გენუის კონფერენციისადმი გაგზავნილი მემორანდუმი?

ამბროსი: რელიგიური. და თუ პოლიტიკური მიმართულება მიიღო, ეს გამოწვეულია არსებული მდგომარეობით.

პროკურორი მაჭავარიანი: ტერიტორიის საკითხის შესახებ პოლიტიკურია თუ რელიგიური?

ამბროსი: პოლიტიკურიც და რელიგიურიც, რადგან ტერიტორიის დაკარგვა დაკარგვაა ეკლესიისათვის.

პარალელურად გაზეთებში თითქმის ყოველდღე შუქდება სასამართლო პროცესი სათაურით �კათალიკოს ამბროსის და მისი �ძმების� (ბრჭყალებში) გასამართლება�. სადაც არაერთხელაა აღნიშნული: �ბრალდებულთა შემოყვანის დროს დარბაზში გაისმის ხმები: �ძირს ამბროსი�, �ძირს კონტრრევოლუცია�, �ზიზღი ამბროსის�.

სხდომები წყდება, რადგან მუშა-მოსამსახურეები იყრიან თავს გარეთ და გაიძახიან: მოგვეცით, ჩვენ გავასამართლებთ მუშათა კლასის მოღალატეებსო. იწერება კადნიერი ლექსები, სტატიები. მაგ. �ბრალდებულნი თავს დამნაშავედ არ სცაქცობას, ტყუილს, ინსინუაციებს, ისინი ხომ მოვაჭრენი არიან სიმართლით, და სინდისით�. როდესაც პატრიარქი ტოვებს სასამართლო შენობას, საგანგებოდ მოწვეული კომკავშირელები მას კვერცხებს ესვრიან.

და ყოველივე ამის შემდეგ კათალიკოსი ამბობს საბოლოო სიტყვას სასამართლოზე, სადაც ნიშანწყალიც არ ჩანს ნანახი უმადურობისა. პირიქით, ესაა სიტყვები ერის პატრიარქისა, რომელიც სიკვდილის საშიშროების წინაშეც იბრძვის, ზრუნავს და უყვარს:

�ნუთუ ჩემი გამოსვლის წინააღმდეგი იქნება ქართველი ერის მშრომელთა უმრავლესობა, რომლის ინტერესებისათვის მინდოდა შემეწირა ჩემი თავი და ჩემი პირადი ინტერესები და კიდევაც შევწირე. არა, არ დავიჯერებ...� და კვლავ: �გლეხობა, რომლის წინაპრების სისხლით მორწყული და ძვლებით გაპოხიერებულია სამშობლოს ველ-მინდვრები, ეს გლეხობა, მწამს, მუდამ იქნება თავისი სამშობლოს მოსიყვარულე და მისი თავისუფლების იდეის დამცველს არასოდეს არ შეიძულებს და არც გადაეკიდება�.

აი, კიდევ რამდენიმე ამონარიდი მისი საბოლოო სიტყვიდან ძირითად ბრალდებებთან დაკავშირებით, რაც ეკლესიური აზროვნების ერთგვარ ნიმუშად შეიძლება ჩაითვალოს: �ჩვენ, ღვთისმსახურნი, ქრისტიანულ სწავლა-მოძღვრების მიხედვით, ვალდებულნი ვართ, დავემორჩილოთ �ხელმწიფებასა მას უმთვრესსა� (ლაპარაკია მთავრობაზე), რადგან ხელმწიფებასა შინა მყოფნი �მსახურნი ღმრთისანი არიან�, მათთვის უნდა ვილოცოთ და მათთვის არ ვსთქვათ ბოროტი, მაგრამ ბოროტისა არა თქმა იმას არ ნიშნავს, რომ მათ მოქმედებას კრიტიკის თვალით არ შევხედოთ, მათი შეცდომები არ აღვნიშნოთ... თუ ვხედავდი ეროვნული მოსპობის საშიშროებას, მოვალე ვიყავი ხმა ამომეღო�.

საეკლესიო განძის დამალვის ბრალდებაზე წერს: �მე ვმსახურებდი სოხუმში და ნივთების დამალვა მოხდა უჩემოდ... მაგრამ მართლაც რომ ვყოფილიყავი დამალვის მონაწილე, მაშინაც ვერ ჩავთვლიდი ჩემს თავს დამნაშავედ, ვინაიდან სამღვდელოება მოვალე იყო, ეზრუნა ეკლესიის ქონების დაცვისათვის და უხსოვარი დროიდან არეულობის და მტრების შემოსევის დროს მიმართავდნენ ამ საშუალებას�.

�თქვენი წინადადება (ლაპარაკია ეკლესიის კომკავშირისთვის გადაცემაზე) ჩვენთვის მიუღებელი იყო, ვინაითგან ამის მიღებით ჩვენ გავხდებოდით ღვთის დადგენილებისა და სარწმუნოების მოღალატენი. ეს არის და ეს�.

დაბოლოს: �როგორც ჩვენ წინაპრებს ტკბილად მიაჩნდათ სამშობლოსა და სარწმუნოებისთვის ტანჯვის მიღება, აგრეთვე ჩემთვისაც ტკბილი იქნება ის სასჯელი, რომელსაც მომისჯის უზენაესი სასამართლო მშობლიური ეკლესიის და ერის თავისუფლების დაცვის მიზნით ხმის ამოღებისათვის. ეს იქნება დაგვირგვინება იმ ჯვრისა, რომელიც ჩემგან ნატვირთია და ვატარებ ჩემი ცხოვრების თითქმის 37 წლის განმავლობაში.

ჩემგან ეროვნული ინტერესების დასაცავად ამაღლებული ხმა და მსჯავრი, რომელსაც მომისჯის უზენაესი სამსჯავრო, მონახავენ თავის ადგილს ყოველის ქართველის გულში, - იმ ქართველისა, რომელსაც ჯერ კიდევ არ დაუკარგავს სარწმუნოება და სამშობლოს სიყვარული. ამითაც ბედნიერად ჩავთვლი ჩემს თავს. როგორც მორწმუნე ვიტყვი - იყოს ნება ღვთისა! - და მოგმართავთ ქრისტეს სიტყვებით: �ასულნო იერუსალიმისანო, ნუ სტირთ ჩემზედა, არამედ თავთა თქვენთა სტიროდეთ და შვილთა თქვენთა� (ლუკ. 23, 28).

არცერთი ბრალდებული თავს დამნაშავედ არ სცნობს. კათოლიკოს-პატრიარქ ამბროსის განაჩენი ითვალიწინებს სიკვდილით დასჯას, მაგრამ მხცოვანი ასაკის გამო უსჯიან თავისუფლების აღკვეთას 8 წლამდე, სასტიკი იზოლაციით და მთელი ქონების კონფისკაციით.

ციხეში ყოფნისას მის შვილებს რამდენჯერმე მიეცათ მამის მონახულების საშუალება. ისინი იგონებდნენ, რომ კათოლიკოსი ხვდებოდა მათ ყოველთვის მხნედ და მშვიდად, თითქოს არაფერი აწუხებდა. თუ რამდენად მძიმე იყო პატიმრობის პერიოდი, იქიდანაც ჩანს, რომ მას მოსთხოვეს, თავისი ნებით გადამდგარიყო პატრიარქობიდან, რაზედ უარი თქვა. ამის შემდეგ მის ფიზიკურ უძლურებაზე ლაპარაკი, ალბათ, არ ღირს.

1924 წლის ბოლოს გამოცემული ამინისტიით კათოლიკოსს სასჯელს უხსნიან.

როგორც მისი შვილიშვილი, ქალბატონი ანა კლდიაშვილი მოგვითხრობს, ერთ დღეს ბებიამისს (კათოლიკოს-პატრიარქის, ამბროსის ქალიშვილს) მეზობელმა ბიჭმა ამბავი მოუტანა, კათოლიკოსი მეტეხის ხიდზე გადმოდისო, ეს ამბავი ისე სწრაფად მოედო ქალაქს, რომ როცა კათოლიკოსი სიონში მივიდა, ტაძარი უკვე მრევლით სავსე დახვდა. შევიდა თუ არა სიონში, ხალხი მუხლებზე დაემხო. მაშინ აღმოხდა თურმე სიხარულით �როგორც ჩანს, ქრისტიანობას საქართველოში ვერა ძალა ვერ გაანადგურებს�.

შემორჩენილია ქადაგებები, რომლებიც მან ციხიდან გამოსვლის შემდეგ წარმოთქვა. თავის პირველ ქადაგებაში ორი წლის განშორების შემდეგ მან მადლობა გადაუხადა მრევლს იმ თანაგრძნობისათვის, რასაც გრძნობდა მათგან ამ მძიმე პერიოდში და თქვა: �ეს იყო შედეგი არა ჩემი ღირსებისა, არამედ იმისა, რომ თქვენ გიყვართ დედა ეკლესია და აფასებთ იმ ხარისხს, რომლის სატარებლად აირჩიეთ ჩემი უღირსება... რწმენის საქმეებში არ ემსგავსეთ ლერწამს, რომელიც მუდამ ქანაობს და გადაიხრება  იქითკენ, საითკენაც ქრის ქარი, არამედ ხართ მტკიცენი და ურყევნი. ეს არის ჩემთვის განსაკუთრებით სასიხაულო�. მისი მამობრივი ზრუნვა მრევლზე განსაკუთრებული ძალით ჩანს ამავე ქადაგებაში. ის ამბობს, რომ სანამ თავის მოვალეობას შეუდგება, სურს გაეცნოს, რა მდგომარეობაა ჩვენს ეკლესიაში. ალბათ გაგიკვირდებათ, ხომ ისედაც ცნობილია, რომ ეკლესია-მონასტრები დაქცეულია და გაპარტახებულიო. მაგრამ, ეკლესიაში გულისხმობდა თვითონ მათ და მათ გულებს. როგორც შემდეგ ამბობს, ეს ეკლესია მას ახლა უფრო მშვენიერი ეჩვენა, ვიდრე მანამდე.

კათოლიკოსი ამბროსი გარდაიცვალა 1927 წლის 29 მარტს.

1995 წელს საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ იგი წმინდანად შერაცხა წმიდა მღვდელმთავარ ამბროსი აღმსარებლის სახელით.

სულ რამდენიმე ნივთი გადარჩა წმიდა პატრიარქის ცხოვრებიდან (მისი სოხუმის სახლი ამ რამდენიმე წლის წინ დაიბომბა და დაინგრა); ესენია: ჭიქები, ციხეში ნაჩუქარი წიგნის საჭრელი დანა, რამდენიმე ფოტოსურათი.

არის კიდევ სასამართლოზე წაკითხული საბოლოო სიტყვის ხელნაწერი, არაჩვეულებრივი ქადაგებები და ისტორიულ-ეთნოგრაფიული ნაშრომები, რომელთა დიდი ნაწილი გამოუქვეყნებელია.

მაგრამ არსებობს ყოველივე ამაზე ბევრად უფრო ძვირფასი. ეს არის სული ადამიანისა, რომელმაც დაიმკვიდრა ადგილი მასთან, ვისთანაც იყო ამქვეყნიურ ცხოვრებაშიც. ერთხელ უთქვამს: �მორწმუნე გული ყოლველთვის გრძნობს ქრისტეს სიახლოვეს და მას ატარებს თავის არსებაში�. ერთი სიტყვით, არსებობს სული ღვთისმოყვარე პატრიარქისა - ახალი წმიდანისა წმიდანთა დასში.

მარინე ხოსიტაშვილი
გაზეთი �საპატრიარქოს უწყებანი� � 12 (166), 2002 წ.

 

 

 

 

 

 

 

უწმიდესისა და უნეტარესის
სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II ბიოგრაფია

1933 წლის 4 იანვარს ვლადიკავკაზში, გიორგი სიმონის ძე ღუდუშაური-შიოლაშვილისა და ნატალია იოსების ასულ კობაიძის კეთილმორწმუნე ოჯახში დაიბადა ილია (ერისკაცობაში ირაკლი) ღუდუშაურ-შიოლაშვილი. ღუდუშაურთა გვარი ძველი დროიდან მოდის. ვახტანგ გორგასლის დროს ბრძოლაში თავი გამოუჩენია ვინმე სნოს. მეფეს მისი ვაჟი მოუნათლავს და ღუდუშაური დაურქმევია, ბავშვის სახელზე კი ციხე აუშენებია.

მშობლები - გიორგი შიოლაშვილი  და ნატალია კობაიძე

ღუდუშაურები ხევში ცხოვრობდნენ და სახელოვანი ვაჟკაცენი იყვნენ. სიმამაცით გამორჩეული ყოფილა შიოლა ღუდუშაური. სწორედ მისი შთამომავალია სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, უწმიდესი და უნეტარესი ილია II.

შიოლა ღუდუშაური VII საუკუნის დასაწყისში ცხოვრობდა. იგი ყოფილა მფლობელი ღუდუშაურთა ხეობისა, რომელშიც შედიოდა აჩხოტი და რამდენიმე სოფელი: სნო, ახალციხე, კარკუჩა და მთელი ხეობა.

შიოლა ღუდუშაურის სახელი რომ დარჩენილიყო, მისი პირდაპირი შთამომავლობიდან ზოგიერთმა შიოლაშვილების გვარი მიიღო.

არსებობს გადმოცემა, რომ შიოლა ღუდუშაურის დედა ბაგრატიონი იყო - სამეფო სახლიდან და მას �მეფიანთ ქალს� ეძახიან.

არსებობს აგრეთვე  ცნობები ღუდუშაურებისა და ვაჟა-ფშაველას ნათესაობის შესახებ.

უწმინდესისა და უნეტარესის, ილია მეორის მამა, გიორგი ღუდუშაური, დაიბადა და ცხოვრობდა სნოში. დედა - ნატალია კობაიძე კი სოფელ სიონიდან იყო. მათ 1927 წელს ქალაქ ვლადიკავკაზში შეიძინეს სახლი დროებით საცხოვრებლად იქ გადავიდნენ. გიორგი ღუდუშაურის ოჯახთან ბევრ სასულიერო პირს ჰქონდა ურთიერთობა, მათ შორის სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქ კალისტრატე ცინცაძეს. პატრიარქი სწორედ მათი ოჯახის საშუალებით ამყარებდა ურთიერთობას ვლადიკავკაზში მცხოვრებ ქართველებთან.

არქიმანდრიტი ტარასი კანდელაკი (შემდგომში წილკნელი ეპისკოპოსი) მან მონათლა პატარა ირაკლი შიოლაშვილი

ძაუგის (ვლადიკავკაზის) ქართული ეკლესია მაშინ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის იურისდიქციაში შედიოდა. ქრისტეშობის დღეს სწორედ ამ ქართულ ეკლესიაში მონათლეს სამი დღის ახალშობილი და ყრმას, მეფე ერეკლეს პატივსაცემად, ირაკლი დაარქვეს. საქართველოს მომავალი პატრიარქი კათოლიკოს-პატრიარქ კირიონის ყოფილმა მდივანმა, არქიმანდრიტმა ტარასიმ (კანდელაკი) მონათლა. ბავშვის ნათლია იყო მონაზონი ზოილე (დვალიშვილი).

არქიმანდრიტი ტარასი შემდეგში ხელდასხმულ იქნა წილკნის ეპისკოპოსად; იგი დაკრძალულია სვეტიცხოვლის ეზოში. მონაზონი ზოილე კი ჯერ ბედიის, ხოლო შემდეგ მცხეთის სამთავროს დედათა მონასტრის წინამძღვარი გახლდათ, შესანიშნავი საეკლესიო მოღვაწე, დიდად მორწმუნე და საღვთო მსახურების საუკეთესო მცოდნე. ნათლიას ხშირად დაჰყავდა თავისი ნათლული სამთავროს მონასტერში.

სწორედ აქ, სამთავროს მონასტერში, შეხვდა ღვთის განგებით ერთმანეთს საქართველოს ორი პატრიარქი  - ქართველი ერის სათაყვანებელი კათოლიკოს-პატრიარქი კალისტრატე ცინცაძე და ჯერ კიდევ სამი წლის ირაკლი შიოლაშვილი-ღუდუშაური. პატრიარქისგან პატარას ლოცვა-კურთხევა მიუღია.

გიორგი შიოლაშვილის შვილები თავიდანვე ეკლესიურ გარემოში იზრდებოდნენ. ოჯახი წმიდა ილია წინასწარმეტყველის  სახელობის ეკლესიაში დადიოდა. გიორგის შინ ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის სახელზე მეორე ეკლესია მოუწყვია. ერთ ქადაგებაში კათოლიკოს-პატრიარქი  ასე იხსენებს ამ დროს:

�მინდა ჩემი ბავშვობა გავიხსენო. ყოველ საღამოს, ძილის წინ, მამაჩემი და-ძმებს ხატების წინ დაგვაყენებდა და ლოცვებს წაგვიკითხავდა, ზოგ ლოცვას ჩვენც გვაკითხებდა, მაგალითად, 90-ე ფსალმუნს აუცილებლად რომელიმე ჩვენგანს გვათქმევინებდა, შემდეგ ნაკურთხ წყალს გვასხურებდა და დასაძინებლად გაგვიშვებდა, თვითონ კი ლოცვას აგრძელებდა და იმით ამთავრებდა, რომ ყოველთა წმიდათა ქართველთა ხატის წინ მუხლს იმდენჯერ მოიყრიდა, რამდენი წმინდანიცაა გამოხატული ამ ხატზე და ყოველი მათგანისგან ლოცვა-კურთხევას ითხოვდა�.

ირაკლი შიოლაშვილი სტუდენტობის დროს

1952 წელს ირაკლი შიოლაშვილი-ღუდუშაურმა დაამთავრა ვლადიკავკაზის 22-ე საშუალო სკოლა და სწავლა განაგრძო მოსკოვის სასულიერო სემინარიაში, რომელიც სერგიევ პოსადში (მაშინდელ ზაგორსკში) მდებარეობს. სასულიერო სეიმარია პირველი ხარისხის დიპლომით დაამთავრა და, როგორც საუკეთესო სტუდენტი, სასულიერო აკადემიის პირველ კურსზე ჩაირიცხა.

იმ დროს წმიდა სამების მონასტრის წინამძღვარი იყო მომავალში მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქი პიმენი. �მე სიყვარულით ვიხსენებ მოსკოვის სასულიერო სემინარიაში სწავლის წლებს, როცა სტუდენტებიცა და მასწავლებლებიც სიხარულით დავდიოდით მაშინ ჯერ კიდევ ახალგაზრდა, ძალღონით აღსავსე წინამძღვრის მჭევრმეტყველური და ღრმა შინაარსის მქონე ქადაგებების მოსასმენად...

... განსაკუთრებით ჩვენ ბერად აღკვეცის წესზე დასწრება გვიყვარდა�, - იხსენებს საქართველოს კათოლოკოს-პატრიარქი.

ყოველივე ამან გადააწყვეტინა აკადემიის ახალგაზრდა, წარჩინებულ სტუდენტს �ძნელად გადასაწყვეტი საქმე� - ბერად შედგომა.

24 წლის ასაკში 1957 წლის 16 აპრილს, კათოლიკოს-პატრიარქ მელქისედეკ III ლოცვა-კურთხევით, თბილისის ალექსანდრე ნეველის ტაძარში სასულიერო აკადემიიის II კურსის სტუდენტი ბერად აღკვეცეს. ბერად აღკვეცის საიდუმლო შეასრულა ეპისკოპოსმა ზინობიმ (მაჟუგა) და ბერს სახელად ილია უწოდა.

თავად პატრიარქი ასე იხსენებს ალექსანდრე ნეველის ეკლესიას: �ეს ტაძარი განსაკუთრებულია პირადად ჩემთვის იმიტომ, რომ აქ, 1957 წელს, ღვთის განგებითა და უწმიდესის და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის მელქისედეკ მესამის ლოცვა-კურთხევით, მეუფე ზინობიმ ბერად აღმკვეცა. ამ პერიოდის ახალგაზრდებს შორის მე ვიყავი პირველი ბერი. ასე რომ, ამ ტაძრისა და წმიდა ალექსანდრე ნეველის, მღვდელმოწამე გრიგოლის ლოცვა-კურთხევა მუდამ მიფარავს�.

არქიმანდრიტი ილია 1962 წელი

იმავე 1957 წლის 18 აპრილს სიონის საპატრიარქო ტაძარში ბერი ილია ხელდასხმულ იქნა იეროდიაკვნად, ხოლო 1959 წლის 10 მაისს წმიდა სერგის მონასტრის ლავრაში იეროდიაკონი ილია მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქის, უწმიდეს ალექსი I მიერ ხელდასხმულ იქნა მღვდელმონაზვნად.

უწმიდესი და უნეტარესი ილია II ყოველთვის დიდი სიყვარულით იხსენებს სემინარიისა და აკადემიის პედაგოგებს.

ჯერ კიდევ აკადემიაში სწავლის დროს, მეოთხე კურსზე, მღვდელმონაზონმა ილიამ დაწერა საკანდიდატო შრომა: �ათონის ივერიის მონასტრის ისტორია�,  - რისთვისაც მიენიჭა ღვთისმეტყველების კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხი. იმავე 1960 წელს დაამთავრა მოსკოვის სასულიერო აკადემია პირველი ხარისხის დიპლომით, რის შემდეგაც აკადემიის საბჭომ, როგორც საუკეთესოთა შორის საუკეთესოს, საპროფესორო სტიპენდიანტად დარჩენა შესთავაზა. მას საშუალება ეძელოდა, ლექციები წაეკითხა სასულიერო სემინარიასა და აკადემიაში, მაგრამ უწმინდესისა და უნეტარესის ეფრემ II კურთხევა სხვაგვარი იყო: მღვდელმონაზონ ილიას სამშობლოში უნდა დაეწყო მოღვაწეობა. მან უარი თქვა საპატიო კარიერაზე, სამშობლოში დაბრუნდა და ბათუმის საკათედრო ტაძარში მღვდელმსახურად გამწესდა.

ამავე 1960 წლის 19 დეკემბერს აღყვანილ იქნა იღუმენის, ხოლო 1961 წლის 16 სექტემბერს - არქიმანდრიტის ხარისხში.

1963 წელს, ხრუშჩოვის მმართველობის პერიოდში, როცა რუსეთში რუთი სემინარია, მრავალი ტაძარი და მონასტარი დაიხურა, უწმიდესმა და უნეტარესმა ეფრემ II საქართველოში სასულიერო სასწავლებლის გახსნა მოახერხა, რომელსაც, მეტი სიფრთხილისათვის, �საღვთისმეტყველო კურსები� დაარქვეს. სწორედ ამ �საღვთისმეტყველო კურსების� პირველ დირექტორად დაინიშნა არქმიანდრიტი ილია.

ბათუმ-შემოქმედელი ეპისკოპოსი ილია 1965 წელი

1963 წლის 26 აგვისტოს, კათოლიკოს-პატრიარქ ეფრემ II მიერ საქართველოს ეკლესიის მღვდელმთავართა თანამწირველობით, არქიმანდრიტი ილია ხელდასხმულ იქნა ბათუმ-შემოქმედელ ეპისკოპოსად და დაინიშნა პატრიარქის ქორეპისკოპოსად.

აჭარაში შვიდი წლის მოღვაწეობის შემდეგ, პარტიარქის ლოცვა-კურთხევით, 1967 წელს იგი ცხუმ-აფხაზეთის ეპისკოპოსად გადაიყვანეს. 1969 წელს აღყვანილ იქნა მიტროპოლიტის ხარისხში. მიტროპოლიტმა ილიამ სოხუმში 11 წელი დაჰყო.

ამავდროულად იგი მოღვაწეობდა ქართული ეკლესიის მღვდელმსახურთა ახალი კადრების მომზადების სფეროში, იყო მცხეთის სასულიერო სემინარიის პირველი რექტორი - 1963 წლიდან 1972 წლამდე.

1972 წელს ჯილდოდ მიიღო მეორე პანაღიის ტარების უფლება, ხოლო 1975 წელს - უფლება სკუფიაზე ჯვრის ტარებისა.

1977 წელს გარდაიცვალა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი დავით V (დევდარიანი). 1977 წლის 9 ნოემბერს, წმიდა სინოდის განჩინებით, პატრიარქის მოსაყდრე გახდა ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი ილია.

1977 წლის 23 დეკემბერს თბილისის სიონის საპატრიარქო ტაძარში გამართულმა საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის XII ადგილობრივმა კრებამ განიხილა საქართველოს ეკლესიის ახალი კათოლიკოს-პატრიარქის არჩევის საკითხი და მიტროპოლიტი ილია ერთხმად იქნა არჩეული სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქად და ეწოდა ილია II. ილია I საქართველოს ეკლესიას მართავდა 390-400 წლებში.

1977 წლის 25 დეკემბერს საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის საპატრიარქო ტახტზე, რომელიც ანდრია პირველწოდებულისა და სვიმონ კანანელისაგან იღებს დასაბამს, ახალი პატრიარქი იქნა აღყვანილი: ღვთის განგებით, მცხეთის საპატრიარქო ტაძარში შესრულდა ახალი კათოლიკოს-პატრიარქის, უწმინდესისა და უნეტარესის ილია მეორის აღსაყდრება.

ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი ილია 1976 წელი

ეკლესიას იმ დროს, შეიძლება ითქვას, მრევლი არც ჰყავდა. თვით პატრიარქის წირვა-ლოცვას ათიოდე კაცი ესწრებოდა. და, აი, მოხდა საოცრება: სვეტიცხოვლის დოდებული ტაძარიც და მისი ეზოც ინტელიგენციის საუკეთესო წარმომადგენლებითა და ახალგაზრდებით გაივსო. ეკლესიისადმი ასეთი თანაგრძნობა კომუნისტური რეჟიმის დროს პირველი იყო. როგორც ჩანს, ხალხმა იგრძნო, რომ საქართველოს ცხოვრებაში რაღაც ახალი, ძალზე მნიშვნელოვანი იწყებოდა.

�ვიდრე ვცოცხლობ, მუდამ ჩემს თვალწინ იქნება ის უხილავი და მაინც ხილული ტახტი, რომელზეც მეუფის ძლიერმა მარჯვენამ ამიყვანა. ჩემს გულზე წარუშლელად წერია ის მოვალეობანი, რომელნიც მისმა უსაზღვრო მოწყალებამ დამაკისრა�, - ბრძანა საქართველო კათოლიკოს-პატრიარქმა.

გავიდა 25 წელი და აი, ის არასრული ჩამონათვალი, რაც ჩვენი პატრიარქის მწყემსმთვრულ მოღვაწეობას უკავშირდება:

1990 წელს უწმიდესისა და უნეტარესის ილია II ხანგრძლივი და დაუღალავი შრომით მსოფლიო საპატრიარქომ მიანიჭა მტკიცების სიგელი, რითაც აღდგა ისტორიული სამართლიანობა და მთელმა მართლმადიდებელმა სამყარომ სცნო საქართველოს უწმიდესი ეკლესიის ავტოკეფალია.

კათოლიკოს-პატრიარქის მოღვაწეობის პერიოდში საქართველოს ეკლესიის წმიდათა დასს მრავალი წმიდანი შეემატა - წმიდა ილია მართალი (XIX-XX ს.), წმიდა მღვდელმოწამე გრიგოლ ფერაძე (XX ს.), ღირსი მამა ამბროსი (აღმსარებელი) ხელაია (XX ს.), ალექსი ბერი (შუშანია) (XX ს.), წმიდა მიტროპოლიტი ნაზარი სამღვდელო დასთან ერთად (XX ს.), წმიდა ნინოს მშობლები - ზაბულონი და სოსანა (IV ს.), წმიდა თეოდორე კველთელი (XVII ს.), წმიდა მღვდელმთავარი ალექსანდრე ოქროპირიძე (XIX ს.), წმიდა მღვდელმთავარი გაბრიელი (ქიქოძე) (XIX ს.), წმიდა ცოტნე აღმსარებელი (XIII ს.), აჭარაში თურქთაგან წამებულნი მამანი და დედანი (XVIII ს.), პეტრე I (V ს.) - წმიდა მეფის, ვახტანგ გორგასლის თანამოღვაწე კათოლიკოსი, სამუელ I (V-VI ს.) - პეტრე I შემდგომი კათოლიკოსი, მელქისედეკ I (XI ს.) - სვეტიცხოვლის განმაახლებელი, საქართველოს პირველი კათოლიკოს-პატრიარქი, ზოსიმე II - ეპისკოპოსი კუმურდოელი (XV ს.) დიდი მოღვაწე, ჰიმნოგრაფი და მქადაგებელი, კლარჯეთის უდაბნოს ღირსნი მამანი და დედანი (IX ს.), მღვდელმონაზონი თევდორე აჭარელი (XVIII-XIX ს.) - ათონის მთაზე ოსმალთაგან ქრისტეს სარწმუნოებისათვის წამებული. მღვდელმონაზონი ილარიონ ქართველი (ყანჩაველი) (XVIII-XIX ს.) - იმერეთის მეფის, სოლომონ II მოძღვარი, აბუსერიძე ტბელი (XIII ს.), ცნობილი საეკლესიო მოღვაწე, ჰიმნოგრაფი და ჰაგიოგრაფი, საქართველოს მთლიანობისთვის თავდადებული, ექვთიმე თაყაიშვილი (XIX-XX ს.) დიდი მეცნიერი და მოღვაწე, საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიისთვის მებრძოლი, ეროვნული საგანძურისა და სიწმიდეების გადამრჩენელი, უღმრთოთაგან დევნილი. კირიონ II (საძაგლიშვილი), სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი (XIX-XX ს) - გამოჩენილი საეკლესიო და ეროვნული მოღვაწე, მკვლევარი, საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენისთვის დევნილი, მოწამეობრივად აღსრულებული.

სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია 1981 წ.

1988 წელს მისი უწმიდესობის თაოსნობით მცხეთის სასულიერო სემინარია გადმოტანილ იქნა თბილისში და დაარსდა თბილისის სასულიერო აკადემია და სემინარია. საუკუნეთა შემდეგ კვლავ აღდგა გელათის სასულიერო და მეცნიერებათა აკადემიები. საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში გაიხსნა მრავალი სასულიერო სასწავლებელი, გიმნაზიები, სხვადასხვა საერო უნივერსიტეტებში დაარსდა საღვთისმეტყველო კათედრები, სადაც ლექციებს კითხულობენ თბილისის სასულიერო აკადემიის კურსდამთავრებულნი.

უწმიდესისა და უნეტარესის ლოცვა-კურთხევით თანამედროვე ქართულ ენაზე გამოიცა ბიბლია, საღვთისმეტყველო კრებული, გამოდის საეკლესიო ჟურნალ-გაზეთები, საეკლესიო კალენდრები, საღვთისმეტყველო წიგნები. საპატრიარქოსთან შეიქმნა მისიისა და ევანგელიზაციის, ხალხური რეწვის, საგარეო-ეკონომიკური, საფინანსო-სამეურნეო, სიმწმიდეთა მოძიების, სოფლის მეურნეობის, ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის განყოფილებები, პრესცენტრი, ხუროთმოძღვრების, საეკლესიო გალობის აღდგენისა და შემსწავლელი ცენტრი, სასწავლო კომიტეტი. 2001 წლიდან ეთერშია საპატრიარქოს რადიო �ივერია�, რომლის მაუწყებლობა ვრცელდება საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე, მათ შორის, აფხაზეთში. საპატრიარქო რეზიდენციაში პერიოდულად იმართება სამეცნიერო კონფერნეციები აქტუალურ თემებზე. სადაც სასულიერო პირები და მეცნიერები ერთობლივად განიხილავენ ჩვენი ქვეყნსათვის საჭირბოროტო, პრობლემატურ საკითხებს. საპატრიარქოში ფუნქციონირებს ახალგაზრდული ორგანიზაცია �ძლევაი�, ჩამოყალიბდა საქველმოქმედო ფონდი �ლაზარე�, რომელიც სოციალურად დაუცველ ფენებს უწევს დახმარებას, დაარსდა მოხუცებულთა თავშესაფარი, მოწყალების სახლი. კათოლიკოს-პატრიარქის ლოცვა-კურთხევით, გაიხსნა ობოლ ბავშვთა სახლები ძეგვში, ბედიანში და ზესტაფონში, სადაც მონასტრები მფარველობენ მზუნველობას მოკლებულ ყმაწვილებს.

უწმიდესმა და უნეტარესმა ილია II მოინახულა საუკუნეთა მანძილზე სამშობლოს მოწყვეტილი ფერეიდნელი ქართველები. აღსანიშნავია, რომ ისტორიული ძნელბედობის გამო საქართველოს სხვა პირველიერარქებს მანამდე ამგვარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ. პატრიარქ ილია II ასევე აქტიური ურთიერთობა აქვს თურქეთში, საინგილოსა და მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში მცხოვრებ ქართველებთან.

კათოლიკოს-პატრიარქის ლოცვა-კურთხევით, საქართველოში გაიხსნა ეკლესიები და მონასტრები, აშენდა ახალი ტაძრები. ცნობისათვის: 25 წლის წინ საქართველოში მხოლოდ 48 მოქმედი ეკლესია იყო, დღეს მათი რიცხვი 800-მდეა. 25 წლის წინ 40-მდე სასულიერო პირი გვყავდა, დღეს 1000-მდეა. საქართველოს ეპარქიათა რიცხვი 30-მდე გაიზარდა. აღსდგა ტაო-კლარჯეთის ისტორიული ეპარქია და დაარსდა ახალი - დასავლეთ ევროპის მიტროპოლია.

კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II დაჯილდოებულია მსოფლიოს საპატრიარქოს, იერუსალიმის, ალექსანდრიის, რუსეთის, ბულგარეთის, სერბეთის და თითქმის ყველა მართლმადიდებელი ეკლესიის უმაღლესი ჯილდოთი. ნიუ-იორკის სასულიერო აკადემიამ კათოლიკოს-პატრიარქ ილია II ღვთისმეტყველების დოქტორის წოდება მიანიჭა. ასეთივე ხარისხი მიანიჭა 1997 წელს მას კრეტის მეცნიერებათა აკადემიამ. იგი არჩეულია მოსკოვის ინფორმატიზაციის აკადემიის წევრად, 2002 წელს თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა და თბილისის სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის სახელმწიფო პედაგოგიურმა უნივერისტეტმა საპატიო დოქტორისა და პროფესორის წოდება მიანიჭეს.

ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მოვლენა საქართველოს ისტორიაში კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II მოღვაწეობას უკავშირდება. 2002 წლის 14 ოქტომბერს სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძარში სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის დაიდო საკონსტიტუციო შეთანხმება, რითაც აღდგა ისტორიული სამართლიანობა და განისაზღვრა ეკლესიის ადგილი ჩვენი ქვეყნის ცხოვრებაში.

სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, უწმიდესისა და უნეტარესის ილია II ლოცვა-კურთხევითა და ღვაწლით თბილისში აშენდა წმიდა სამების სახელობის საკათედრო ტაძარი, როგორც ქართველი ერის ღვთისაგან სინანულით მოქცევის სიმბოლო.

გაზეთი �საპატრიარქოს უწყებანი�, საიუბილეო გამოცემა, � 52 (205), 2002 წ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

დაჩაგრული ერისა და ეკლესიის ქომაგი

წმიდა მღვდელმოწამე კირიონ II (საძაგლიშვილი)

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მწყემსმთავრებს შორის მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია კათოლიკოს-პატრიარქ კირიონ II (1855-1918). სარწმუნოებრივი და საზოგადოებრივი მოღვაწეობის გამო 2002 წლის 17 ოქტომბერს საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ წმიდა მღვდელმოწამის სახელით იგი წმიდანად შერაცხა. მიმდინარე წლის ნოემბრის თვეში წმიდა მღვდელმოწამე კირიონის დაბადების 150 წლისთავი სრულდება.

წმ. მღვდელმოწამე კირიონ II სარწმუნოებრივი და საზოგადოებრივი მოღვაწეობის ძნელი და რთული გზა განვლო. კირიონ II (ერობაში გიორგი საძაგლიშვილი) დაიბადა 1855 წლის 10 ნოემბერს მღვდელ იერონიმე საძაგლიშვილის ოჯახში.

ანანურის ტაძრის მოძღვარი იერონიმე საძაგლიშვილი და მისი ვაჟი გიორგი 1862 წელი

ბავშვობის პირველი წლები კირიონ II მლეთა-ანანურში გაატარა. აქვე, ანანურის სამრევლო სკოლაში, რომელიც მამამისის, იერონიმეს მიერ იყო დაარსებული, მან მიიღო პირველდაწყებითი სასულიერო განათლება. 1862 წლიდან ის სწავლას აგრძელებს გორის სასულიერო სასწავლებელში. როგორც სასულიერო ოჯახში აღზრდილს, კირიონ II უფლება მიეცა, უფასოდ სწავლა-განათლება მიეღო თბილისის სასულიერო სემინარიაში, რომელიც 1876 წელს წარჩინებით დაამთავრა. ამის შემდეგ იგი სახელმწიფოს ხარჯზე სასწავლებლად გაიგზავნა კიევის სასულიერო აკადემიაში, სადაც საღვთისმეტყველო საგნებთან ერთად კირიონმა სათანადო ცოდნა მიიღო მსოფლიო ისტორიაში, გეოგრაფიაში, არქეოლოგიაში და სხვა. აქვე მოხდა მისი მსოფლმხედველობრივი ფორმირება. იმ ხანად კიევის სამხედრო სასწავლებლის კურსანტი, შემდგომ კი ცნობილი ქართველი მწერალი დავით კლდიაშვილი თავის მემუარებში კარგად გადმოგვცემს კირიონ II-ის სულისკვეთებას: �იმ ოთახში, სადაც საძაგლიშვილი იმყოფებოდა, მუდამ ყვირილი და ჩხუბი იყო. თურმე სტუდენტებს საძაგლიშვილი ედავებოდა ქართული კულტურის შესახებ - მაღლა აყენებდა მას, რუს სტუდენტებს კი ეს არ სჯეროდათ და უარყოფდნენ�.

კიევის სასულიერო აკადემია 1880 წელს დაამთავრა დისერტაციის წარდგენით, რის გამოც მას ღვთისმეტყველების კანდიდატის ხარისხი მიენიჭა. აკადემიის დამთავრების შემდეგ იგი ერთხანს ოდესის სასულიერო სემინარიის ინსპექტორის თანაშემწედ მუშაობს. 1883 წელს კირიონი იმდროინდელი საქართველოს ეგზარქოსის გადაწყვეტილებით, საქართველოში ბრუნდება და სხვადასხვა დროს პედაგოგიურ მოღვაწეობას ეწევა თელავის, გორის და ქუთაისის სასწავლებლებში. ერთხანს იგი თბილისის ქალთა საეპარქიო სასწავლებელში ასწავლიდა ქართული სიტყვიერების ისტორიას, რუსულ ენას, და საღმრთო ისტორიას. 1896 წლიდან კირიონ II მისიონერულ მოღვაწეობას ეწევა. იგი დაინიშნა �კავკასიაში მართლმადიდებელი ქრისტიანობის აღმდგენელ საზოგადოებასთან� არსებული სკოლების ინსპექტორად. მართალია, აღნიშნულ თანამდებობაზე მას დიდხანს არ მოუწია მუშაობა, მაგრამ მცირე დროის მანძილზე მისი ინიციატივით ქართლის მთიანეთში აღნიშნულ საზოგადოებაზე დაქვემდებარებული 19 სკოლა დააარსა.

ოდესის სასულიერი სემინარიაში მსახურების დროს 1880 წელი

1896 წელს კირიონ II დიდი უბედურება დაატყდა თავს. დაეღუპა ცოლ-შვილი, რის გამოც, იგი ბერად აღიკვეცა. ბერად აღკვეცილი კირიონი ქვათახევის მონასტრის წინამძღვრად დაინიშნა. 1898 წელს კირიონ II ეპისკოპოსის ხარისხში აიყვანეს და დაადგინეს ალავერდის ქორეპისკოპოსად. ეპისკოპოსად კურთხევის დროს მან უბრწყინვალესი ქადაგება წარმოთქვა, რომელმაც დამსწრე საზოგადოებაზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა. ქართული პრესაც სათანადოდ გამოეხმაურა მის კურთხევას და გამოთქვა დიდი იმედი, რომ იგი იტვირთებდა �დაჩაგრული ერისა და გაპარტახებულ-განადგურებული ეკლესიის აღდგენას�. მართლაც, დროის მცირე მონაკვეთში ეპისკოპოსმა კირიონმა საკუთარი ხარჯით აღადგინა და განაახლა ალავერდის საკათედრო ტაძარი და მისი მიდამოები. ალავერდის ეპარქიაში წარმატებული მოღვაწეობის გამო ეგზარქოსის წარდგინებით იგი 1901 წელს რუსეთის უწმინდესმა სინოდმა ანას მეორე ხარისხის ორდენით დააჯილდოვა. იმავე წელს საქართველოს ეგზარქოსის განკარგულებით, კირიონი გადაყვანილი იქნა გორის სავიკარიოს ეპისკოპოსად. გორში მოღვაწეობის პერიოდში მან ვანათში, ნიქოზსა და ახლომდებარე სოფლებში საკუთარი ხარჯით დააარსა სამრევლო სკოლები და ბიბლიოთეკა-სამკითხველოები.

კირიონ საძაგლიშვილის ეროვნული სულისკვეთება და მისი საზოგადოებრივი მოღვაწეობა მეფის რუსეთის მოხელეთა დიდ უკმაყოფილებას იწვევდა. ამ მიზეზით მასზე საერო ხელისუფლების მიერ მკაცრი, საიდუმლო მეთვალყურეობა იყო დაწესებული, ხოლო �სასულიერო მთავრობა სასტიკად ავიწროვებდა� როგორც პოლიტიკურად არასაიმედო და მეფის ხელისუფლებისათვის მიუღებელი პიროვნება, წმიდა მღვდელმოწამე კირიონ II გაათავისუფლეს გორის ეპისკოპოსობიდან, აუკრძალეს საკუთარ სამშობლოში მოღვაწეობა და რუსეთში, კერძოდ კი კამენეც-პოდოლსკის ეპარქიაში გადაიყვანეს. კირიონის დევნაში დიდი როლი შეასრულა იმხანად საქართველოს საეგზარქოსოს სასწავლო ოლქის მზრუნველმა და საღმრთო რჯულის პედაგოგმა დეკანოზმა ივანე ვოსტორგოვმა. ქართული ეკლესიის უფლებების თავდადებული ქომაგის, ნიკოლოზ დურნოვის გადმოცემით, კირიონ II-ის საქართველოდან გაწვევა იმ მიზეზმა გაოიწვია, რომ სვეტიცხოვლის ტაძარში საბერძნეთის დედოფლის მიმართ მის მიერ წარმოთქმული მისასალმებელ სიტყვში მან �ალეგორიულად მოიხსენია კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს აღმავლობისა და ქართული ეკლესიის გაძლიერების წინასწარმეტყველება, რომ ივ. ვოსტორგოვმა მის წინააღმდეგ დაუნდობელი ბრძოლა გამოაცხადა�.

მშობლიურ გარემოს მოწყვეტილი კირიონ II გულს არ იტეხდა და, სიშორის მიუხედავად, გაათკეცებით ემსახურებოდა თავის ქვეყანას. დევნილობამ ვერ ჩაკლა კირიონ II-ში მებრძოლი სული, სულიერად ვერ გატეხა და უცხო მხარეში გადახვეწილი საქართველოში დარჩენილ მეგობრებს ამხნევებდა. 1902 წელს იგი თავის ახლო მეგობარს, მღვდელ იოსებ ჩიჯავაძეს მომავლის იმედით, შემდეგი სიტყვებით მიმართავდა: �კაცის სიცოცხლეში სამი შესანიშნავი ხანაა: დაბადება, ცხოვრება და სიკვდილი. პირველს უნებლიეთ ორივე მოსდევს, ვერა ხორციელი კაცი ამ კანონს ვერ ასცდება. როგორც კაცს ნება არა აქვს, დაჰგმოს თავისი დაბადების დღე, აგრეთვე არ უნდა დაემდუროს ცხოვრების ჩარხისაგან მისთვის მინიჭებულ ბედს... ჩემთვის მარად საღმრთო იქნება ის ლტოლვილება, რომელსაც მივესწრაფებოდი. ჩემ სიცოცხლეში ჩემი წარმატებისათვის არ მიზრუნია: არც ოქრო იზიდავდა ჩემს გულს და არც ჯილდო. პირადი ჩემი ინტერესები დიდი ხანია უარვყავ. ბევრი უსამართლობა გამომივლია, მაგრამ თანაგრძნობისათვის არავისთვის თავი არ შემიწყევინებია. მტრებისათვის სამაგიერო არ გადამიხდია, თუმცა შემეძლო და გარემოებაც ხელს მიწყობდა. დეე, დროებით იპარპაშონ ცბიერებამ, ორპირობამ და დამბეზღებლობამ, დადგება დრო, უსამართლობა დაითრგუნება, მოისპობა პირისაგან ქვეყნისა და ჭეშმარიტება გამეფდება. მხოლოდ მოთმინება უნდა, მოთმინება, - თუმცა საქმე თავად მაინც არ გაკეთდება, ქადები ციდან არ ჩაცვივა. უფალმა ბრძანა: ეძიებდით და ჰპოულობდითო. ძიება არის შრომა ხანგრძლივი და თავდადებული�.

ორიოლის ეპარქიის მღვდელმთავრობისას 1903 წელი

1903 წელს კირიონ II-ს სამართავად ორიოლის ეპარქია ჩააბარეს. ორი წლის შემდეგ რუსეთის უწმინდესი სინოდის განკარგულებით, იგი სამშობლოში დააბრუნეს და სოხუმის ეპარქიის მმართველად დანიშნეს. კირიონ II-ის მიმართ რუსეთის სასულიერო ხელისუფალთა ასეთი ლოიალობა მათი ლიბერალური პოლიტიკით არ იყო ნაკარნახევი. 1905 წელს იმპერიის მასშტაბით დაწყებული რევოლუციური მოძრაობის დროს მოწინავე ქართველმა საზოგადოებამ და სამღვდელოებამ რამდენიმე პეტიცია საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის მოთხოვნით გააგზავნა რუსეთის საერო და სასულიერო ხელისუფალთა უმაღლეს ინსტანციებში. რუსეთის უმაღლესი ხელისუფალნი დროის გაყვანის მიზნით აჭიანურებდნენ ქართველთა კანონიერ მოთხოვნას. იმპერატორის გადაწყვეტილებით, აღნიშნული საკითხი რუსეთის მომავალ საეკლესიო კრებაზე, რომლის ჩატარების ვადა წინასწარ არ იყო მითითებული, უნდა გადაეწყვიტათ. აშკარა იყო, რომ რუსეთის ხელისუფლება ელოდა იმ დროს, როცა რევოლუციური მოძრაობა დაცხრებოდა და შემდგომ გადავიდოდა შეტევაზე. რევოლუციური აღმავლობის პერიოდში რუსეთის სასულიერო უწყების ზოგიერთი წარმომადგენელი თვლიდა, რომ ქართველთა მიერ ავტოკეფალიის მოთხოვნას გარკვეული დაბრკოლება შეექმნებოდა, თუკი საქართველოს საეგზარქოსოს გარკვეული რეორგანიზაციის შემდეგ ეგზარქოსად დანიშნავდნენ რომელიმე ქართველ მღვდელმთავარს. ასეთ მღვდელმთავრად მათ მიერ მოიაზრებოდა ეპისკოპოსი კირიონ საძაგლიშვილი. აღნიშნული მიზეზით კირიონ II სამშობლოში დააბრუნეს და დანიშნეს სოხუმის ეპისკოპოსად. რა თქმა უნდა, კირიონისთვის უცნობი იყო მისი საქართველოში გადმოყვანის ნამდვილი მიზეზი. თუმცა, როგორც მისი ეპისტოლარული მემკვიდრეობიდან ირკვევა, კირიონს 1906 წელს არაერთხელ შესთავაზეს საქართველოს ეგზარქოსის თანამდებობა, რაზეც მან უარი განაცხადა.

სოხუმის ეპარქიაში მოღვაწეობის დროს კირიონ II მკაცრად გაილაშქრა რუსეთის იმპერიის იმ ასიმილატორული პოლიტიკის წინააღმდეგ, რომლის მიზანი იყო საქართველოს ამ ძირძველი კუთხის დედასამშობლოდან ჩამოშორება. ამავე პერიოდში იგი თავის თანამზრახველებთან ერთად აქტიურად იბრძოდა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენისათვის. კირიონ II ეპისკოპოს ლეონიდე ოქროპირიძესთან და სხვა ქართველ მეცნიერებთან ერთად აქტიური მონაწილეობა მიიღო 1906 წელს ივნისის თვეში პეტერბურგში გამართულ უწმინდესი სინოდის სხდომებში, რომელზეც საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის კანონიკურობის საკითხი იხილებოდა. მან და მისმა თანამოაზრეებმა რუსეთის ოფიციალურ წრეებს, მართალია, ისტორიულად და ეკლესიური კანონიკის მიხედვით დაუსაბუთეს საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის კანონიერება, მაგრამ სინოდმა ქართველთა კანონიერი მოთხოვნა არ დააკმაყოფილა. ასეთი გადაწყვეტილების მიუხედავად, კირიონი დიდი მონდომებით აგრძელებდა ბრძოლას ავტოკეფალიის აღდგენისათვის.

რევოლუციის დამარცხებისა და რეაქციული რეჟიმის დამყარების შემდეგ კირიონის წინააღმდეგ ბრძოლა კვლავ განახლდა. იგი გათავისუფლებული იქნა სოხუმის ეპარქიის მმართველობიდან აფხაზთა გაქართველების ბრალდებით, რაც სინამდვილეს არ შეეფერებოდა. რუსეთის ხელისუფალთა ამ ბრალდების საწინააღმდეგოდ მეტყველებს ის ფაქტი, რომ სოხუმიდან კირიონის გაწვევის გამო იქაური 909 მოქალაქის ხელმოწერით, რომელსაც ქართველების გარდა ხელს აწერდა აფხაზი, რუსი და სხვა ეროვნების წარმომადგენლებიც, რუსეთის უწმინდეს სინოდში გაიგზავნა მოხსენება, რომელშიც ხელმომწერები მოითხოვდნენ, რომ ქართველი ეპისკოპოსი ისევ სოხუმის ეპარქიის მმართველად დაეტოვებინათ, რადგან მათი აზრით �კირიონის დროს რუსები - სლავურ ენაზე, ბერძნები - ბერძნულზე, ქართველები ქართულად ისმენდნენ წირვა-ლოცვას და აფხაზებიც მალე მოისმენდნენ მას თავიანთ ენაზე. ამიტომ კირიონი შეიყვარა როგორც ადგილობრივებმა, ისე რუსებმაც�. სოხუმის ეპარქიიდან კირიონი კოვნოში გადაიყვანეს, საიდანაც იგი 1907 წლის ნოემბერში მღვდელ იოსებ ჩიჯავაძეს წერდა: �ნეტავი საზოგადო საქმეს ეშველოს რამე და მე ვითომ სულაც არ ვყოფილვარ ქვეყანაზედ�.

გადასახლებული და სამშობლოდან შორს მყოფი კირიონი რუსეთის ხელისუფლებას საშიშ პიროვნებად მიაჩნდა. ამიტომ ისინი ხელსაყრელ დროსა და შემთხვევას ელოდნენ მის მიმართ ახალი რეპრესიების განსახორციელებლად. ეს დროც მალე დადგა. 1908 წელს თბილისში ეგზარქოს ნიკონის მკვლელობამ ქართველ ავტოკეფალისტთა მოძრაობაზე არასასურველად იმოქმედა. სახელმწიფო სათათბიროში დეპუტატმა პურიშკევიჩმა ეგზარქოსის მკვლელებად ქართველი სამღვდელოება და მათი უპირველესი წინამძღოლი ეპისკოპოსი კირიონი დაასახელა. ამ უსამართლო ბრალდების გამო კირიონი კოვნოს ეპარქიაში დააპატიმრეს. კირიონ II-ის დაპატიმრებამ არამარტო ქართველი, არამედ რუსეთის მოწინავე საზოგადოების დიდი გულისწყრომა გამოიწვია. მათ ხმა აღიმაღლეს უსამართლოდ დევნილი ქართველი მღვდელმთავრის დასაცავად. კირიონის დაპატიმრების გამო აკაკი წერეთელი მღვდელ იოსებ ჩიჯავაძეს წერდა: �კირიონის ამბავმა ლახვარი გამიყარა... რაც იმედი მქონდა, სულ გამიქარწყლდა, მაგრამ ამაზედ გლოვის დრო არ არის, თავს არ დავზოგავ, წავალ პეტერბურგში და თუ ჩემი არ გავიტანე, ცოცხალი აღარ დავბრუნდები და მტრებს კი არ გავახარებ�.

მართალია, გამოძიებამ არ დაადასტურა კირიონის მონაწილეობა ეგზარქოს ნიკონის მკვლელობაში, მაგრამ მას საქართველოში დაბრუნების ნება არ დართეს და ფართო მასშტაბით დაიწყეს მისი დევნა-შევიწროება. კირიონ II-ის უკანონოდ დევნა- შევიწროების ამბები ევროპას გააცნო ინგლისში მოღვაწე ცნობილმა ქართველმა ანარქისტმა ვარლამ ჩერქეზიშვილმა. ამ უკანასკნელის თხოვნით დეკანოზმა დავით ღამბაშიძემ ქართულ გაზეთებში დაბეჭდილი მასალები ინგლისურად თარგმნა, რომელიც შემდეგ გადაეცა საერთაშორისო სამართლის სპეციალისტს ნევინსონს. ნევინსონმა აღნიშნული მასალა წარუდგინა გიბრალტარის ანგლიკან ეპისკოპოსს, რათა ამ უკანასკნელს ემცნო ინგლისის საზოგადოებისათვის ქართველი სასულიერო პირების, მათ შორის ეპისკოპოს კირიონ II-ის მძიმე მდგომარეობა. თავის მხრივ, საქართველოზე დიდად შეყვარებულ მარჯორთ უორდროპს ანგლიკანი ეპისკოპოსისათვის პირადად უამბნია საქართველოში შექმნილი ვითარება. ქართულ-ინგლისური კომიტეტის თავმჯდომარე მორისს ვ. ჩერქეზიშვილისათვის თანხმობა მიუცია, რომ რუსეთის სინოდს დაუყოვნებლივ მოსთხოვდა კირიონის დევნა-შევიწროვების შეწყვეტას. ვ. ჩერქეზიშვილის მეცადინეობით ევროპაში კირიონ II-ის დაცვის საზოგადოება შეიქმნა. ცნობილია, რომ ბელგიიდან ადამიანის უფლებათა დაცვის თავმჯდომარემ ჯორჯ ლორანმა სახელმწიფო სათათბიროს გაგრძელება მე-9 გვ. თავმჯდომარეს ხომიაკოვს სთხოვა კირიონის უფლებების დაცვა. თავის მხრივ, კირიონ II მასზე განხორციელებულ უსამართლო დევნა- შევიწროვებას ბიბლიური იობივით იტანდა და მეგობრისადმი გაგზავნილ წერილში გულახდილად წერდა: �ტანჯვას კაცი ადვილად იტანს, როდესაც დარწმუნებულია, მისი ტანჯვა თანამემამულეებს ბედნიერებას მიანიჭებს�.

დევნილობასა შინა მყოფნი ეპისკოპოსი კირიონი და არქიმანდრიტი ამბროსი ხელაია პეტერბურგი 1910 წელი

ხელისუფლებისაგან დევნილ კირიონ II-ს მღვდელმთავრის მოვალეობის აღსრულების უფლება ჩამოერთვა და ერთხანს შორეულ სანაქსარის მონასტერში იყო გამოკეტილი, 1912 წლიდან კი ხერსონში გადაიყვანეს. 1914 წელს კირიონ II-მ რუსეთის იმპერატორ ნიკოლოზ II-ს მიმართვა გაუგზავნა და სთხოვა გაეთავისუფლებინათ იგი მკაცრი მეთვალყურეობისაგან და სამშობლოში დაბრუნების ნებართვა მიეცათ. ამ თხოვნის საფუძველზე მას მხოლოდ მკაცრი მეთვალყურეობა მოუხსნეს, მაგრამ სამშობლოში დაბრუნების უფლება არ მისცეს, დააბრუნეს ისევ მღვდელმთავრის პატივში და პოლოცკისა და ვიტებსკის ეპარქიის მმართველობა ჩააბარეს, სადაც იგი 1917 წლის შუა რიცხვებამდე მოღვაწეობდა.

კირიონი დიდი სიხარულით მიესალმა 1917 წლის 12 მარტს საქართველოს ავტოკეფალიის გამოცხადებას. ამ აქტით გახარებულმა ქართველმა მღვდელთმთავარმა რუსეთიდან გამოგზავნილ წერილში შემდეგი სიტყვებით მიმართა ქართველ ხალხს: �გილოცავთ ავტოკეფალიას. ხუნდები აეხსნა ჩვენს სრულიად ივერიის ეკლესიას, რადგანაც დამონებული იყო ჩვენი ეროვნული სიწმინდე, მდაბიო ერად იყო ქცეული ქართველი ხალხი, ტანჯვის ცრემლს ჰღვრიდა, ახლა კი სიხარულის ცრემლს ვაფრქვევთ, გაუმარჯოს თავისუფალი ქვეყნის თავისუფალ ეკლესიას�.

ავტოკეფალიის გამოცხადების შემდეგ ქართველი საერო და სასულიერო პირთა დიდი ნაწილი მოითხოვდა, რომ რუსეთიდან ჩამოეყვანათ საქართველოს ეკლესიის თავისუფლებისათვის თავდადებული მებრძოლი კირიონ II და იგი აერჩიათ მწყემსმთავრად. თავის მხრივ, რუსეთის სინოდშიც კარგად იცოდნენ კირიონის ფასი და ამიტომ გადაწყვიტეს იგი დაეწინაურებინათ და დაენიშნათ პეტერბურგისა და ლადოგის მიტროპოლიტად, რაზეც თვით კირიონმა განაცხადა სასტიკი უარი. მრავალტანჯული ქართველი მღვდელთმთავარი 1917 წლის ზაფხულში საქართველოში დაბრუნდა, ხოლო იმავე წლის 17 სექტემბერს ხმათა უმრავლესობით ახლად - ავტოკეფალიააღდგენილი საქართველოს ეკლესიის კათოლიკოსპატრიარქად აირჩიეს. მეტად მძიმე პერიოდში მოუხდა კირიონ II-ს მოღვაწეობა. გარეშე თუ შინაური მტრები ათას ინტრიგებს აწყობდნენ ახლად დადგენილი მწყემსმთავრის წინააღმდეგ. მიუხედავად ამისა, მან ბევრი რამ მოასწრო. საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის ცნობის მიზნით მიმართვები დაუგზავნა მსოფლიოს სხვადასხვა მართლმადიდებლურ და არამართლმადიდებლურ ეკლესიის მეთაურებს. სხვა ბევრი რამის გაკეთებაც სურდა, მაგრამ არ დასცალდა, 1918 წლის 27 ივლისს იგი თბილისთან ახლომდებარე მარტყოფის საპატრიარქო რეზიდენციაში დღემდე უცნობი პიროვნებამ მოკლა.

მრავალმხრივი იყო კირიონ II-ის (1855-1918) მოღვაწეობა. სასულიერო და საზოგადოებრივ საქმიანობასთან ერთად იგი აქტიურ სამეცნიერო კვლევით მუშაობასაც ეწეოდა. ვინც კირიონ II-ის ტრაგიზმით აღსავსე ცხოვრებას იცნობს, მისთვის ძნელი დასაჯერებელია (დევნა-შევიწროების, რუსეთის მიყრუებულ ეპარქიაში გადასახლების, მკაცრი მეთვალყურეობის დაწესების მიუხედავად), როგორ ახერხებდა იგი აქტიურ შემოქმედებით მოღვაწეობას. არადა ფაქტია, რომ თავისი ნაშრომების უდიდესი ნაწილი მან გადასახლების დროს დაწერა. თვითმხილველთა მონათხრობით, მშობლიურ გარემოს მოწყვეტილი კირიონი გაორკეცებით ეწეოდა სამეცნიერო მუშაობას. 1914 წელს სტუდენტ მაქსიმე ბერძენიშვილს (შემდგომში ცნობილ ისტორიკოსს), ხერსონში მოუნახულებია კირიონ ეპისკოპოსი. კითხვაზე - კვლავ აგრძელებდა თუ არა გადასახლებაში მყოფი კირიონი მოღვაწეობას, დადებითი პასუხის მიღების შემდეგ, როგორც მ. ბერძნიშვილი გადმოგვცემს, �ხალისით გაბრწყინდა სახე მოხუცებული ეპისკოპოსისა. ეტყობა, რომ ეს მწერლობა ერთადერთი ნუგეში და გამართობელი რამ არის ექსორიად ქმნილი ქართველისათვის�.

თვითმხილველის ამ მონათხრობში რეალური სინამდვილეა ასახული, მაგრამ კირიონ II-სათვის თავისი ქვეყნის წარსულის გაშუქება უბრალო გართობის საშუალებას კი არ წარმოადგენდა, არამედ უმნიშვნელოვანეს საქმეს. აღსანიშნავია, რომ იმ დროს როდესაც იგი ხერსონში მკაცრი მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფებოდა, ეპარქიიის ხელმძღვანელი იყო რუსოფილი ქართველი ეპისკოპოსი დიმიტრო აბაშიძე, ცნობილი თავისი ანტიქართული საქმიანობით, რომლის შესახებ კირიონ II ამბობდა: �მე ქართველობისათვის დამსაჯეს, ის კი დღეს თითქმის უარყოფს თავის ქართვ ელობას� . კირიონ II-ის შემოქმედებითი მოღვაწეობა წმინდა მეცნიერული ღირებულებების გარდა რუსეთის ასიმილატორული პოლიტიკის წყალობით გადაგვარებული ეპისკოპოს დიმიტრი აბაშიძის მსგავს ქართველებში ჩაკლული ეროვნული თვითშეგნების გაღვივებას ისახავდა მიზნად.

საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის I საეკლესიო კრება ავტოკეფალიის აღდგენის შემდგომ

XIX საუკუნის უკანასკნელ მეოთხედსა და XX საუკუნის დასაწყისში სამოღვაწეო ასპარეზზე გამოსული კირიონისა და მის თანამოაზრე ქართველი სასულიერო პირების: კალისტრატე ცინცაძის, ამბროსი ხელაიას და სხვათა მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაში დიდი როლი შეასრულა წმინდა ილია მართლის (ილია ჭავჭავაძე) შეხედულებებმა. ისინი თავიანთი პრაქტიკული საქმიანობით თერგდალეულთა იდეების პოპულარიზაციას ეწეოდნენ და ავტოკეფალიადაკარგულ საქართველოს ეკლესიას ეროვნულ სულს უნარჩუნებდნენ. ბევრი რამ საერთო ჰქონდა წმინდა ილია მართალს და მღვდელმოწამე კირიონ II-ს. ორივე მსხვერპლად შეეწირა საქართველოს თავისუფლებას. წმინდა ილია მართლის მსგავსად, წმიდა კირიონმა კარგად იცოდა თავისი ქვეყნის სატკივარი და მისი განკურნების საქმეში ერის ისტორიის აღდგენას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა... ამ მიმართებით მან დიდი ამაგი დასდო მშობლიური ერის ისტორიას...�

წმიდა კირიონ II, როგორც მკვლევარი დიდ ყურადღებას აქცევდა ფაქტების და მოვლენების ასახვას. მისი აზრით, მხოლოდ ამ გზით არის შესაძლებელი ჭეშმარიტების დადგენა. ამასთან, მკვლევარი თავისი ქვეყნის პატრიოტიც უნდა იყოს და ის საქმე, რასაც იგი ემსახურება, გათავისებული უნდა ჰქონდეს. მკვლევარ- ისტორიკოსისათვის დამახასიათებელ კრედოს კირიონ II ხატოვნად გამოხატავდა: �საქართველოს წარსულზე თუ გინდა წერო, კალამი ჩააწე სისხლში და თვალი მიაპყარ იალბუზს�.

მრავალფეროვანი იყო კირიონ II-ის შემოქმედებითი მოღვაწეობაც. ადრეული ასაკიდან იგი წერდა ლექსებს, მოთხრობებს; მან საინტერესო გამოკვლევები გამოაქვეყნა ფილოლოგიური მეცნიერების დარგში. მის პუბლიკაციებში მდიდარი ეთნოგრაფიული ცნობებია დაცული ქართველი ხალხის მატერიალური და ყოფითი ცხოვრების შესახებ. ყოველივე ამის მიუხედავად, კირიონ II უპირველესად საეკლესიო ისტორიის მკვლევარი იყო. ჯერ კიდევ კიევის სასულიერო აკადემიაში სწავლის დროს ამ კუთხით მოხდა მისი, როგორც სპეციალისტის ჩამოყალიბება. სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ კი მიღებული ცოდნა თავისი ქვეყნის წინსვლას მოახმარა.

XIX საუკუნის 80-90-იან წლების პერიოდულ პრესაში ქართულ და რუსულ ენებზე კირიონ II სხვადასხვა ფსევდონიმით ხშირად აქვეყნებდა წერილებს ეგზარქოსობის პერიოდში გაპარტახებული ქართული ეკლესიამონასტრების შესახებ. ამ მხრივ, მან დიდი ამაგი დასდო ლიახვის ხეობის ისტორიული ძეგლების შესწავლას. XIX საუკუნის დასაწყისში ნიქოზის საეპისკოპოსოს გაუქმების შემდეგ ამ კუთხის ეკლესია-მონასტრები უპატრონოდ იყო მიტოვებული. უცხო გადამთიელები მას ანადგურებდნენ, იქ დაცულ წმინდა ნაწილებს იტაცებდნენ. კირიონ II-მ საგანგებოდ შეისწავლა ლიახვის ხეობის კულტურული ნაშთები და მათი აღწერილობა გამოსცა. კირიონ II-ის ამ ნაღვაწს წყაროს მნიშვნელობა აქვს, რადგან შემდგომ ბევრი ისტორიული ძეგლი განადგურდა. ასეთივე ხასიათისაა მისი ნარკვევები, რომელიც ეხება მცხეთის სამთავროს მონასტერს, ანანურის კომპლექსის აღწერას, ზარზმისა და საფარის ტაძრების ისტორიული ღირებულებების ჩვენებას. კირიონ II-მ ქრისტიანული ძეგლების გარდა, შეისწავლა შიდა და ქვემო ქართლის ისტორიის ნაშთები - ციხე-გალავნები, საბრძოლო-საფორტიფიკაციო ნაგებობები. მოსახლეობისაგან ჩაიწერა საინტერესო გადმოცემები. მანვე დაღუპვას გადაარჩინა მრავალი ეპიგრაფიკული ძეგლი. მოგზაურობის დროს იგი იწერდა ეკლესია- მონასტრებსა და ციხე-კოშკებზე შემორჩენილ წარწერებს, მათ აქვეყნებდა და საინტერესო კომენტარებს ურთავდა.

კირიონ II-ს გულს უკლავდა ის გარემოება, რომ ჟამთა სიავის გარდა, ეკლესია-მონასტრები ნადგურდებოდა ადგილობრივი მოსახლეობის ხელშეწყობით. უძველესი ნაშთების ქვებს ისინი სამშენებლო მასალად იყენებდნენ. 1891 წელს სასულიერო ხასიათის ჟურნალ �მწყემსში� კირიონ II-მ გამოაქვეყნა მიმართვა ქართული სიძველეების გადარჩენის შესახებ, სადაც აღნიშნავდა: �ჩვენი დაუდევრობა ძველი ნაშთების შესახებ იმიტომ ხდება, რომ ჯერეთ ვერ შევიგნეთ მათი მნიშვნელობა, ახლის გაკეთება არ შეგვიძლია და ძველებსაც არ ვუფრთხილდებით. გულხელდაკრეფილი შევცქერით მათ, თითქოს ეს შესა ნიშნ ავი ნ აშთები ჩვენ არ გვეკუთვნოდეს, თითქოს სტუმრები ვიყოთ ჩვენსავე სამშობლოში! ჩვენი წინაპრები დიდის თავგანწირვით იცავდნენ ჩვენს სამშობლოში მამაპაპურნაშთებს, რომ პირნათლად გადმოეცათ ისინი შთამომავლობისათვის. ნეტარება იმათ, რომ აღისრულეს თავისი წმინდა მოვალეობა. ჩვენ კი ამ მშვიდობიანობის დროს არამც თუ არ ვუფრთხილდებით ამ დიდებულ ნაშთებს, არამედ თავად ვბედავთ მათ გაძარცვას, შევიწროვებას და შებილწვას�. კირიონ II-ს მიაჩნია, რომ ქართული სიძველეები არამარტო ქრისტიანობის სიმტკიცის გამოხატულებაა, არამედ �როგორც ისტორიული მონუმენტები, იგინი წარმოგვიდგენენ სარკეს, რომელშიაც ცხადად ვხედავთ წარსულ დროს�. ამიტომ მას მოფრთხილება და მოვლა სჭირდება. კირიონმა თვითონ ითავა ზოგიერთი ისტორიული ძეგლის განახლება. მისი მონაწილებით შეკეთდა ალავერდის ტაძარი, შუამთისა და ქვათახევის მონასტერი, მცხეთის სვეტიცხოველი და შიდა ქართლის ზოგიერთი ეკლესია-მონასტერი.

კირიონ II, როგორც მკვლევარ-ისტორიკოსი, დიდად აფასებდა მატერიალური და სულიერი ნაშთების როლს ქვეყნის ისტორიის შესწავლაში. ხერსონის მუზეუმის დამაარსებელს, ვიქტორ გოშკევიჩისადმი გაგზავნილ წერილში იგი სამართლიანად წერდა: �ვინც სათანადოდ ვერ შეიგნებს თავისი წინაპრების კულტურულ მემკვიდრეობას, ის მათი არაღირსეული მემკვიდრეა, - შემთხვევითი რგოლია ცოცხალ არსებათა ჯაჭვში, ცუდი მეგზურია�. კირიონ II-ს სავსებით მართებულად მიაჩნდა, რომ უძველესი ნაშთები არამარტო წარსულის გაცოცხლებაა, არმაედ ეროვნული სიამაყის დასტურიცაა. �ისევე, როგორც, - წერდა იგი ხერსონის მუზეუმის დირექტორს - შეუძლებელია, ანბანის გარეშე ისწავლო კითხვა, ასევე მშობლიური სიძველის ცოდნისა და წინაპრების ანდერძის გარეშე შეუძლებელია ჩაწვდე წარსულს, გაიგო აწმყო და შეგნებულად იმუშაო მომავალი ნაციონალურ-კულტურული საქმიანობისათვის�.���   ასეთი დიდი იდეები ამოძრავებდა კირიონ II-ს, როდესაც იგი დაუღალავად ეძებდა და აგროვებდა ძველ ქართულ ნაშთებს. მან გაპარტახებულ ეკლესია-მონასტრებში მოიძია და განადგურებისაგან გადაარჩინა მრავალი ხელნაწერი, ქართული ეკლესიის სიწმინდეები - ჯვრები, ხატები, ძველი მონეტები და სხვა. ქვათახევის მონასტერში მსახურობის დროს იქიდან ჩამოუტანია 96 ხელნაწერი. ჟურნალ �მწყემსში� მან 1901 წელს დაბეჭდა წერილი მეტეხის ოთხთავის შესახებ, რომელსაც საინტერესო მინაწერები ამშვენებდა. კირიონ II-ის სახელთანაა დაკავშირებული გელათის მონასტერში პავლე მოციქულის �ეპისტოლენისა� და ბერძნული სახარების აღმოჩენა, რომელიც �კორიდეთის ოთხთავის� სახელითაა ცნობილი. ამ უკანასკნელმა უცხოელ სპეციალისტთა ყურადღება მიიპყრო. �კორიდეთის ოთხთავით� დაინტერესდა გერმანელი სწავლული, თბილისში მოღვაწე პასტორი გუსტავ ბერმანი. კირიონ II-ის დახმარებით ეს სახარება მეცნიერული კვლევა-ძიებისათვის დასახელებულ მკვლევარს გადაეცა. გ.ბერმანის მეშვეობით ხელნაწერი ლაიფციგში გაეგზავნა პროფესორ კ.გრეგორის, რომელმაც 1913 წელს �კორიდეთის ოთხთავი� გერმანულ ენაზე გამოაქვეყნა, სადაც იგი მადლობას უხდის კირიონ II-ს გაწეული დახმარებისათვის. ხელნაწერი, კირიონის დიდი მეცადინეობით, თბილისის სიონის ტაძართან დაარსებულ საეკლესიო მუზეუმს დაუბრუნდა. ამჟამად კი იგი, კორნელი კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ინსტიტუტშია დაცული და ქართულად რამდენიმე წლის წინ გამოიცა.� კირიონი არამარტო საქართველოში, არამედ რუსეთის სხვადასხვა ქალაქებში ეძებდა ქართველთა ნაკვალევს. 1906-1907 წლებში პეტერბურგსა და მოსკოვში მან მოიძია ქართული დოკუმენტური მასალები. კერძო კოლექციონერებისაგან შეიძინა ქართველ ბატონიშვილთა წერილები, დონის მონასტრის საფლავის ქვებიდან გადმოიღო იქ დასაფლავებულთა ეპიტაფიები. კირიონ II-ის მიერ შეგროვილ აღნიშნულ მასალებს დღეს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება, რადგან ზოგიერთი საფლავის წარწერას ჩვენამდე არ მოუღწევია. კირიონ II ფულად თანხებს არ იშურებდა ქართული ხელნაწერების შესაძენად. მან დაღუპვას გადაარჩინა �ვეფხისტყაოსნისა� და �ქართლის ცხოვრების� რამდენიმე ხელნაწერი, მაგრამ სიძველეების თავმოყრა საქმეს ვერ შველოდა. საჭირო იყო მათი საიმედო შენახვა და მეცნიერული შესწავლა. ამის განხორციელებას კირიონი მარტო ვერ შეძლებდა. იგი სიხარულით შეხვდა 1889 წელს, ისტორიკოს დიმიტრი ბაქრაძის ინიციატივით დაარსებულ საეკლესიო მუზეუმს, რომლის ხელმძღვანელი, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, თვითონ იყო. მისი თავმჯდომარეობის პერიოდში საეკელსიო მუზეუმი ახალი მასალით შეივსო. კირიონ II აგრეთვე აგროვებდა ხალხური ზეპირსიტყვიერების ნიმუშებს: ლეგენდებს, ზღაპრებს, ხალხურ სიმღერებს. მისივე დავალებით შეიქმნა სპეციალური კომისია, რომელშიც შედიოდა გრიგოლ დიასამიძე, გრიგოლ ყიფშიძე და დავით კარიჭაშვილი. მათ დავალებული ჰქონდათ, საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში ჩაეწერათ ზეპირსიტყვიერების ნიმუშები. იგი აგრეთვე დიდ ყურადღებას აქცევდა გალობა-მუსიკის შესწავლას. მისი აზრით, �როგორც ხალხის მხატვრული ისტორიის მემატიანე, მუსიკა წარმოადგენს სარკეს, რომელშიც რელიეფურადაა ასახული მისი შემქმნელი ერის განვლილი ცხოვრება, მისი ისტორიის სასიამოვნო და სამწუხარო ფურცლები, მისი მიღწევები და ჩამორჩენები. სიმღერა მოუსყიდელი მოსამართლე და მუდმივი თანამგზავრია სიმართლისა. მასში დაცულია ხალხის მთელი წარსული დროის თავდადება, მისი სურვილები, ტრადიცია, რომელშიც ერთ მთლიან თხრობადაა გადმოცემული ქართველი ხალხის უძველესი თაობებისა და მოვლენების დაუწერელი ისტორია, მშობლიური ხალხის თავგადასავალი. კირიონ II, როგორც ჭეშმარიტი მამულიშვილი და ბიბლიის ტექსტის დამდგენი კომისიის თავმჯდომარე, მტკიცედ იცავდა ქართული ენის სიწმინდეს, რომ იგი არ დანაგვიანებულიყო უცხო სიტყვებით. დღესაც, როცა უცხო სიტყვათა მოძალებით მახინჯდება ქართული ენა, აქტუალურად ჟღერს კირიონის სიტყვები: �დედა-ენა არის უფლის კურთხევით ჩვენ წინაპართაგან აღშენებული უწმინდესი ტაძარი, რომელსაც სვეტებად უდგანან სამშობლო ქვეყნის მოღვაწენი. დანგრევა მისი ადვილია, ხოლო აღდგენა - ფრიად ძნელი. მხოლოდ იმ ერს აქვს უფლება ისტორიულ ასპარეზზე ცხოვრებისა და მოქმედებისა, რომელიც მუდამ იცავს თავის ენას, ზნეს და ჩვევას�. ქართული ენის სიწმინდის შენარჩუნებისათვის კირიონ II მოითხოვდა საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში გაბნეული სალექსიკონო მასალის მოძიებას, განსაკუთრებით ისეთი სიტყვების შეკრებას, რომელიც არცერთ ლექსიკონში არ იყო დაფიქსირებული. ამ მხრივ მან თვითონ გადადგა პრაქტიკული ნაბიჯი. საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში საეკლესიო მსახურების დროს შეკრიბა დიდძალი ლექსიკური მასალა, რომელიც შემდგომ ექვთიმე თაყაიშვილმა �ძველი საქართველოს� მეორე ტომში გამოაქვეყნა. კირიონ II, როგორც სიძველეთა მკვლევარი, რუსეთის სამეცნიერო წრეებში კარგად იყო ცნობილი. მის ღვაწლს ისინი დიდად აფასებდნენ. რუსეთის იმპერიის სამეცნიერო წრეების კეთილგანწყობის გამოხატულება იყო, რომ კირიონი 1897-1899 წლებში აირჩიეს მოსკოვის არქეოლოგიური საზოგადოების წევრად. რუსეთში მოღვაწე, სამშობლოს მოშორებული კირიონი ხედავდა, რომ საჭირო იყო აკადემიურ დონეზე საქართველოს ეკლესიის ისტორიის კვლევა. ამის განხორციელება საქართველოში შეუძლებლი იყო, რადგან იმ დროს ჩვენში არ არსებობდა არცერთი სამეცნიერო დაწესებულება. ამ მიზნით, მან დაწერა ნაშრომი ���������� ������ და დააყენა საკითხი, რომ პეტერბურგის სასულიერო აკადემიაში გახსნილიყო საქართველოს ეკლესიის ისტორიის კათედრა. პროგრესულად მოაზროვნე რუსი მეცნიერების დახმარებით მან მიზანს მიაღწია და 1904 წელს პეტერბურგის სასულიერო აკადემიაში გაიხსნა აღმოსავლურ ეკლესიათა კათედრა, რომელიც საქართველოს ეკლესიის ისტორიას შეისწავლიდა. კირიონ II დიდად ზრუნავდა ნიჭიერი ახალგაზრდების სწავლა-განათლებაზე, რითაც მომავალ საქართველოს ახალ სამეცნიერო კადრებს უმზადებდა. მისი ხელშეწყობით რამდენიმე ათეულმა საქართველოდან წასულმა სწავლამოწყურებულმა ჭაბუკმა მიიღო უმაღლესი განათლება რუსეთისა და საზღვარგარეთის სასწავლებლებში. ნესტორ ლეჟავა (შემდგომ მიტროპოლიტი ნაზარი, 1924 წლის რეპრესიების მსხვერპლი, წმინდანად შერაცხული), სამოელ ცომაია, კორნელი კეკელიძე, ალექსი გიორგაძე (შემდგომ ეპისკოპოსი ანტონის სახელით) და სხვები კირიონის სტიპენდიანტები იყვნენ. მატერიალურ შემწეობასთან ერთად კირიონი მათი სულიერი მეგობარი და ჭირისუფალი იყო. მადლიერების ნიშნად კორნელი კეკელიძემ თავისი პირველი შრომა კირიონს მიუძღვნა. ქართველი საზოგადოება დიდად აფასებდა ახალგაზრდების მიმართ მის ასეთ მზრუნველობას. 1907 წლის 20 ივნისს მღვდელი იოსებ ჩიჯავაძე, კირიონს მადლიერებით წერდა: �დიდი საქმეა ჩვენი სამშობლოსათვის, რომ 12-15 კაცს უზრდი, განათლებას აძლევ, ეგრე რომ ემსახურათ 3-4 კაცს ჩვენში, ეხლა საქართველო ბევრად განათლებული და წინ წასული იქნებოდა�. კირიონ II-ის შორს გამიზნულმა ქმედებამ სათანადო ნაყოფი გამოიღო. ბევრი მისი სტიპენდიანტი ცნობილი საეკლესიო მოღვაწე, ღირსეული მოქალაქე და შესანიშნავი მეცნიერი გახდა. ამ მხრიც, მარტო კონრელი კეკელიძის ხსენებაც კმარა. კირიონ II შესანიშნავი წყაროთმცოდნე იყო. მისი ნაშრომები მდიდარ დოკუმენტურ მასალებს ემყარება, რომელიც მან მოიძია მოსკოვის, პეტერბურგის, თბილისის, კამენც-პოდოლსკის, კიევის, ხერსონის, ორიოლის, კოვნოს არქივებსა და ეკლესია-მონასტრებში. თუ წარმოვიდგენთ იმასაც, რომ მაშინ საარქივო სათანადოდ არ იყო დამუშავებული, ნათელი გახდება, თუ რა დიდი შრომა უნდა ჩაეტარებინა მას მასალების მოპოვების დროს. კირიონს კარგად ესმოდა წერილობითი წყაროების მნიშვნელობა და სამართლიანად წერდა: �არქივი არის მართალი მემატიანე... მისი პირით ღაღადებს თვით ჭეშმარიტება. არქივის თვალით გვიცქერიან ჩვენი წინაპარნი და მისი შემწეობით შეგვიძლია თვალი გადავავლოთ ჩვენ მათ მოქმედებას და ღვაწლს�. ასეთი დიდი დანიშნულების გამო კირიონს გადაუდებელ ამოცანად მიაჩნდა არქივის დაცვა და მოვლა-პატრონობა. საქართველოს არქივების ისტორიას მან საინტერესო გამოკვლევა მიუძღვნა. სამეცნიერო ნაშრომების გარდა კირიონ II პრესაში ხშირად აქვეყნებდა ისტორიულ-პუბლიცისტურ წერილებს, რომელშიც ზოგჯერ დიალოგების სახითაა გადმოცემული ჩვენი ქვეყნის წარსული. ამ სერიათა რიცხვს მიეკუთვნება ნარკვევები, რომელიც ეძღვნება ბაგრატ III-ს, გიორგი ბრწყინვალეს, ლიპარიტ ბაღვაშს და სხვა. იგი მკითხველთა ფართო წრისათვის იყო განკუთვნილი და თავის მიზანს აღწევდა. ცალკე აღნიშვნის ღირსია ქრისტიანობისათვის თავდადებულ პირთა: დავით გარეჯელის, აბო თბილელის, წმიდა დავით აღმაშენებლის, ანტონ მარტყოფელის, წმიდა ნიონს და სხვათა მიმართ მიძღვნილი კირიონის ნაშრომები. კირიონმა, როგორც საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიისათვის დაუცხრომელმა მებრძოლმა, არა მარტო პრაქტიკული საქმიანობით, არამედ სამეცნიერო მოღვაწეობითაც დიდი წვლილი შეიტანა ქართველი საზოგადოების მიერ ეკლესიის დამოუკიდებლობის მოპოვების კანონიერების დასაბუთებაში. მეტად საინტერესოა მისი პოლემიკური წერილები ივ.ვოსტორგოვის და მისი მსგავსი ანტიქართველების წინააღმდეგ მიმართული. განსაკუთრებით აღსანიშნავია 1906 წელს სინოდის სპეციალურ სხდომებზე საქართველოს ევტოკეფალიის საკითხზე კირიონის მიერ წაკითხული ოთხი მოხსენება: ����������� ��������� ������ (��������-������������ ���������)�, ���� ��������� ������ ���������� �������������� ����������� ����� ������, ������ ������ �������� ����������� � XI ����?�, ������������� ������ � ������. აღნიშნულ სხდომებზე კირიონ II-ის გამოსვლას მოწინააღმდეგეებზეც კი დიდი გავლენა მოუხდენია. კირიონ II, როგორც საეკლესიო ისტორიის მკვლევარი, განსაკუთრებით დაინტერესულია XIX საუკუნის ავტოკეფალია გაუქმებული საქართველოს ეკლესიის ისტორიის საკითხების შესწავლით. მან ამ საკითხს მიუძღვნა მონოგრაფია �საქართველოს საეგზარქოსოს ისტორია�, რომელსაც დღესაც არ დაუკარგავს მნიშვნელობა და დღემდე იგი აღნიშნულ საკითხზე ერთადერთ განმაზოგადოებელ ნაშრომს წარმოადგენს. მეტად საინტერესოა ოსეთის სასულიერო კომისიის, თბილისის სასულიერო სასწავლებლისადმი მიძღვნილი გამოკვლევები, რომლებიც მდიდარ წყაროთმცოდნეობის ბაზას ემყარება: დღემდე აღნიშნული საკითხები ქართულ ისტორიოგრაფიაში სპეციალურ კვლევის საგნად არ ქცეულა. აქტუალურობით გამოირჩევა კირიონ II-ის წერილები, მიძღვნილი აფხაზეთისა და აფხაების შესახებ. იგი 1906 წელს სოხუმის კათედრას განაგებდა. კირიონ II-ის ნაშრომებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია 1910 წელს რუსულ ენაზე გამოცემული სქელტანიანი გამოკვლევა - �ივერიის კულტურული როლი რუსეთის ისტორიაში�, რომელიც მან გადასახლებაში დაწერა. ამ ნაშრომით კირიონ II შესანიშნავ წყაროთმცოდნედ გვევლინება. მას საგანგებოდ შეუსწავლია რუსული და ქართული წყაროები, ერთმანეთისათვის შეუჯერებია და ასკვნის, რომ რუსული მატიანეეები ქართული წყაროების გათვალისწინებით არის შემუშავებულიო. ამ საკითხის გარდა ნაშრომში მრავალი პრობლემაა დასმული. ნაშრომის გამოცემას დიდი გამოხმაურება მოჰყვა. მასზე თავისი აზრი გამოთქვეს აკადემიკოსმა შახმატოვმა და პოლონელმა მეცნიერმა, პროფესორმა ივ.კოზლოვსკიმ. მათ რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის წინაშე დასვეს საკითხი, მეცნიერულად გამოეკვლიათ კირიონის მოსაზრებები. სამწუხაროდ, არც იმ დროს და არც შემდგომ ასეთი კვლევა არ ჩატარებულა. თვით კირიონი თავისი შრომის შესახებ წერდა: �დამოკიებულება რუსული მწერლობისა ჩვენისგან ცხადია. ძველი მწერლობის ნიმუშები (მატიანე, პატერიკი), სიტყვები და, ასე განსაჯეთ, ხალხური სიმღერაც კი ბევრი აქვთ ჩვენგან ნასესხები. აი, ცნობილი სიმღერა ��� ��������� �����... ასეთი მაგალითები ბევრი მოიძებნება. მე მიკვირს მხოლოდ, თუ რატომ აქამდე არ მიაქციეს ამ თვალსაჩინო გარემოებას ყურადღება. მე ჩემ შრომაში დეტალები არ შემიმუშავებია, რადგან ეს მეცნიერთა საქმეა. მე მხოლოდ ზოგადად გამოვთქვი ის, რასაც შემდეგ ანგარიში უნდა გაუწიონ�. ანალოგიური ხასიათისაა კირიონ II-ის დღემდე გამოუქვეყნებელი ნაშრომი კიევ-პეჩორის მამათა ცხოვრების შესახებ, სადაც იგი აღნიშნავს, რომ ამ ცხოვრების ავტორს შიო მღვიმის მონასტერში შექმნილი მამათა ცხოვრება გამოუყენებია. კირიონ II-ს თავისი მოსაზრებების დასადასტურებლად მოჰყავს კიევ-პეჩორის მონასტრისა და შიო მღვიმის მამათა ცხოვრების ტექსტები და ერთმანეთს უდარებს. რუსეთის სხვადასხვა ეპარქიებში მყოფი კირიონი ყოველთვის ქართულ ძირებს ეძებდა და თუკი რაიმე ხელშესახები აღმოჩნდებოდა, შემთხვევას ხელიდან არ უშვებდა. 1911 წლის დეკემბერში გადასახლებაში მყოფმა კირიონ II-მ დაეწრა მცირე მოცულობის ნაშორმი �ესკიზი� (როგორც თვითონ უწოდებს) VI საუკუნის ქართული კათედრალური ტავრიდის ხერონში. აღნიშნული ნაკვევის დაწერის მიზეზი გახდა ის, რომ 1897 წელს არქეოლოგიური გათხრების დროს ხერსონში აღმოჩნდა VI საუკუნის ქრისტიანული ეკლესიის ნაშთი, რომელიც თვით რუსი მკვლევარების მიერ ქართულად იქნა მიჩნეული. ხერსონში მყოფმა კირიონმა ადგილზე შეისწავლა ყველა დეტალი, გადაიღო ფოტო-მასალა, შემორჩენილი ნაშთების გეგმა, გაეცნო წერილობით წყაროებს. ამავე ნაშრომში მას მოჰყავს გათხრების დროს აღმოჩენილი ბერძნული წარწერა, რითაც დასტურდება, რომ VIII საუკუნეში იოანე გუთელი ეპისკოპოსი მცხეთაში უკურთხებიათ. კირიონის აღნიშნულ შრომას პრობლემის გარკვევის სრული პრეტენზია არ გააჩნია. ცალკე აღნიშვნის ღირსია კირიონ II-ის რეცენზია ისტორიკოს მიხეილ თამარაშვილის 1902 წელს გამოცემულ ნაშრომზე - �ისტორია კათოლიკობისა ქართველებს შორის�. აღნიშნულ შრომას ქართველი საზოგადოებრიობა და სამეცნიერო წრეები მოწონებით შეხვდნენ, მიუძღვნეს შესანიშნავი რეცენზიები. მ.თამარაშვილმა ახალი დოკუმენტების შემოტანით დიდად გაამდიდრა ქართული ისტორიოგრაფია. კირიონ II-მ კრიტიკულად განიხილა აღნიშნული შრომა და მიხეილ თამარაშვილის ზოგიერთი დასკვნა არ გაიზიარა. კერძოდ ის, რომ თითქოს �საქართველოს ეკლესია სხიზმის შემდეგ (1054 წელი) რომაულ-კათოლიკურ ეკლესიას არ გამოყოფია�. მ.თამარაშვილს აღნიშნული დებულების დასამტკიცებლად მოჰყავს XIII-XIV საუკუნის ზოგიერთი წყარო, სადაც მართლაც ქართული ეკლესია მოხსენებულია რომის კათოლიკური ეკლესიის შემდეგ. კირიონი სამართლიანად აღნიშნავს, რომ იგი ასახავს განხეთქილებამდე შექმნილ ვითარებას. კირიონი სხვა კრიტიკულ შენიშვნებსაც გამოთქვამდა მ.თამარაშვილის ნაშრომის მიმართ. მან დასახელებული რეცენზიის გამოქვეყნება საჭიროდ არ მიიჩნია, რადგან მ.თამარაშვილის აღნიშნული შრომა, წმინდა მეცნიერულ ღირებულებებთან ერთად, ქართველ კათოლიკეთა ეროვნულ-სარწმუნოებრივი პრობლემების გადაწყვეტას ისახავდა მიზნად, კირიონის რეცენზია ცნობილი გახდა მ.თამარაშვილისთვის, მაგრამ ამ უკანასკნელს გულისწყრომით არ მიუღია მისი შენიშვნები. პირიქით, 1910 წელს რომში, ფრანგულ ენაზე გამოცემული საქართველოს ეკლესიის ისტორიაში მან გამოაქვეყნა კირიონ II-ის სურათი და ევროპას ამცნო, რომ ავტოკეფალიისათვის მებრძოლი ქართველი მღვდელმთავარი რუსეთის ერთ-ერთ მიყრუებულ მონასტერშია გამოკეტილიო. როგორც აღინიშნა, კირიონის შრომების უმეტესი ნაწილი რუსულ ენაზეა დაწერილი. მიზანი ნათელი იყო - რუსეთი და ევროპა მისი ნაშრომებით უნდა გასცნობოდა საქართველოს მდიდარ წარსულს. კირიონის ჩანაფიქრი გამართლდა. მან თავისი ნაშრომებით დიდად გაითქვა სახელი რუსეთსა და მის ფარგლებს გარეთ. რუსი სწავლულები მას დიდი მოწიწებით ეპყრობოდნენ. პ.კარბელაშვილისადმი გაგზავნილ ერთ-ერთ წერილში იგი 1902 წელს შენიშნავს: �მეტის მეტი გაზვიადებული აზრია გავრცელებული ჩემზედ, როგორც ისტორიკოსზედ და არქეოლოგზედ. განა მარტო სასულიერო წოდება, ყველა, ვინც კი ბეჭდურ გამოცემებს კითხულობს, დიდის მოწიწებით მექცევა. რამდენი შესძლებია, მამაო, კალმის პატარა წვერს. მეც ვცდილობ, დღე და ღამეს ვასწორებ, რომ მეტი საქმე გავაკეთო�. პატივისცემის ნიშნად რუსმა სწავლულებმა კირიონ II �საღვთისმეტყველო ენციკლოპედიის� რედაქციის წევრად აირჩიეს. იმავე ენციკლოპედიაში გამოქვეყნდა მისი რამდენიმე სტატიაც. უცხოელი მეცნიერებიდან კირიონს თანამშრომლობა აკავშირებდა იტალიელ სწავლულ ბერთან აურელიო პალმიერთან. კირიონის ნაშრომების გაცნობის შემდეგ იგი დაინტერესდა საქართველოს ეკლესიის ისტორიის საკითხებით. კირიონის მიერ მიწოდებული წყაროებისა და ლიტერატურის გამოყენებით მან რამდენიმე სამეცნიერო გამოკვლევა გამოაქვეყნა საქართველოს ეკლესიის ისტორიის შესახებ ჟურნალ �ვისარიონში�. ა.პალმიერს გადაწყვეტილი ჰქონდა, კირიონის ხელშეწყობით ემუშავა ბიბლიის ქართულ თარგმანზე. ორიოდე სიტყვა უნდა ითქვას კირიონ II-ის არქივში დაცული ზოგიერთი გამოუქვეყნებელი შრომის შესახებ, რომლის გამომზეურებასა და აღნიშვნას დიდი ამაგი დასდო აწ გარდაცვლილმა მეცნიერებემა ალისო აბრამიშვილმა და ვახტანგ გურგენიძემ. ამ რამდენიმე წლის წინ კი დეკანოზმა მიქაელ ჭაბაშვილმა კარგი საქმე გააკეთა. ქართულ ენაზე გამოსცა საზოგადოებისთვის დღემდე უცნობი კირიონის ნაშრომი �ღირსი სტაფანე და მის მიერ დაარსებული ხირსის მონასტერი�. კირიონის გამოუქვეყნებელ შრომებიდან დიდ ყურადღებას იმსახურებს გაიოზ რექტორისადმი მიძღვნილი მონოგრაფია, რომელიც ასტრახანის, რუსეთისა და სხვა არქივებში დაცულ წყაროებს ეყრდნობა. აგრეთვე საინტერესოა ვალეს ღვთისმშობლის ტაძრისადმი მიძღვნილი გამოკვლევა უამრავი ეპიგრაფიული მასალით, რომლის გამოქვეყნება აუცილებელია. შორს წაგვიყვანს კირიონის შემოქმედებაზე საუბარი. მითუმეტეს, რომ ჩვენს მიზანს არ წამოადგენს მთელი მისი ისტორიული ნააზრევის წარმოჩენა. დასკვნის სახით დავძენთ, რომ მისი ნაშრომები ძირითადად ეყრდნობა წერილობით წყაროებს, რომელთა კრიტიკული ანალიზის შედეგად ახდენს დასკვნების გაკეთებას. ბევრ თანამედროვე მკლევარს დღესაც კი შეშურდება მისი ნაშრომების კარგად გამართული სამეცნიერო აპარატი და წყაროების სიუხვე. მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ დღემდე მეცნიერულ მიმოქცევაში გამოყენებული არაა არა თუ კირიონის გამოუქვეყნებელი მასალა, არამედ მისი გამოქვეყნებული ნაშრომებიც კი. არადა მის მემკვიდრეობაში ბევრი პოზიტიური მოიპოვება, რომელიც დიდად წაადგება ქართული ისტორიოგრაფიის განვითარებას. საქართველოს ეკლეიის მწყემსმთავრად დადგინების შემდეგ კირიონს განზრახული ჰქონდა კვლავ გაეგრძელებინა სამეცნიერო მოღვაწეობა, მაგრამ ეკლესიის შიგნით შემქნილი გართულებული მდგომარეობა ამის საშუალებას არ აძლევდა. მოცალეობის ჟამს მაინც ახერხებდა დაუსრულებელი ნაშრომების ჩასწორებას და გამოსაცემად მომზადებას. როგორც წყაროებით ირკვევა, კირიონს განზრახული ჰქონია, მემუარების დაეწერა. იმ საბედისწერო დღეს, 1918 წლის 26 ივლისს, როცა იგი მღვდელ-მონაზონ ტარასი კანდელაკთან ერთად მარტყოფის მონასტერში მიემგზავრებოდა დასასვენებლად, მისთვის განუცხადებია: აუცილებლად მოგონებები უნდა დავწერო ჩვენი ეკლესიის უახლოესი წარსულის შესახებ. შთამომავლობამ უნდა იცოდეს ყოველივე ის, რასაც ალბათ, ჩვენი ისტორია ვერ შემოინახავს. სამწუხაროდ, მის ამ განზრახვას შესრულება არ ეწერა, რადგან გვიან ღამით იგი ვერაგულად მოკლეს მარტყოფის მონასტერში, რითაც მისი ბევრი ოცნება განუხორციელებელი დარჩა. ისტორიულ მეცნიერებათა დოქტორი, სასულიერო აკადემიისა და სემინარიის ლექტორი ელდარ ბუბულაშვილი გაზეთი �საპატრიარქოს უწყებანი�, � 9-12, 2005 წ.